Người gửi email đã "chúc mừng" tôi vì kết quả ấy. Tôi trả lời không dám nhận bởi mình chỉ đóng góp ba bài báo nhỏ nhoi trong hàng tr📖ăm bài phản biện ꦐcủa các chuyên gia, nhà khoa học, chưa kể vô số phản đối "nhận chìm vật chất" xuống biển Việt Nam trên mạng.
Trước đó, suốt hai tháng ròng, dân chúng cả nước sục sôi vì nguy cơ thảm họa môi trường bởi gần một triệu mét khối mà Bộ Tài nguyên Môi trường chấp thuận cho Công ty Điện lực Vĩnh Tân 1 được phép 🔴"nhận chìm vật ch꧟ất" ở vùng biển Vĩnh Tân, chỉ cách 8 km từ Khu bảo tồn biển Hòn Cau.
Tuy vậy, việc ngừng "nhận chìm vật chất" của Điện lực Vĩnh Tân 1 không có nghĩa hành vi này được chấm dứt. Giấy phép nhận chìm mà Bộ Tài nguyên Môi trường đã cấp cho Vĩnh Tân 1 chỉ là phát súng mở màn cho phép do🤡anh nghiệp xả thải xuống biển. Hưởng ứng "phong trào", ba nhà máy nhiệt điện than khác là Vĩnh Tân 3, Vꦅĩnh Tân 4 và Vĩnh Tân 4 mở rộng cũng đề xuất xin nhận chìm 2,4 triệu mét khối vật chất tương tự.
Luật Bảo vệ môi trường được ban hành lần đầu tại Việt Nam năm 1993, sửa đổi hai𓂃 lầ꧋n vào năm 2005 và 2014. Nghiên cứu cả ba bộ luật này, điều khiến tôi ngạc nhiên là Luật Bảo vệ môi trường 2005 thậm chí nghiêm cấm đổ chất thải ra biển. Thế nhưng, kể từ năm 2014 và đặc biệt sau sự ra đời của Luật Tài nguyên môi trường biển và hải đảo năm 2016 lại thể hiện hàm ý cho phép việc này.
"Vật chất" được phép "nhận chìm" là gì? Đó là một loạt các loại chất nạo vét, bùn thải, chất thải thủy sản, tàu thuyền, giàn nổiဣ hoặc các công trình nhân tạo ở biển, các chất địa chất trơ và chất vô cơ, các chất hữu cơ có nguồn gốc tự nhiên, các vật thể lớn được tạo thành chủ yếu từ sắt, thép, bê-tông... Nghĩa là, các chất thải có nguy cơ ô nhiễm biển cũng có thể được gọi là vật chất.
Trên bình diện quốc tế, các quy định về môi trường càng ngày càng chặt chẽ và nghiêm khắc theo tiến trình phát triển của nhân loại. Để kiểm soát ô nhiễm, thế giới từ lâu đã áp dụng cách tiếp cận phòng ngừa như một phương cách hữu hiệu không chỉ để giảm chi phí xử lý mà còn giảm lãng phí tài nguyên, tiết kiệm nguồn lực. Công ước của Liên Hợp Quốc về Luật biển yêu cầu các quốc gia "thi hành tất cả các 💝biện pháp cần thiết để ngăn ngừa, giảm thiểu và kiểm soát ô nhiễm do xả thải xuống biển". Không chỉ thế, luật, quy định và giải pháp tại các quốc gia còn không được kém nghiêm minh hơn so với các thông lệ quốc tế. Tương tự, Công ước và Nghị định thư London khuyến khích hạn chế tối đa việc xả thải xuống biển và hướng đến cấm hoàn toàn xả thải xuốn🦋g biển. Dù nhiều lãnh đạo khẳng định "không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng kinh tế", nhưng "nhận chìm ở biển" vẫn tiếp tục tồn tại trong dự thảo Luật Bảo vệ môi trường được thảo luận tại Quốc hội vừa qua.
Hoạt động "nhận chìm ở biển" hiện nay tạo thuận lợi cho một số ít doanh nghiệp, nhưng vẫn hàm chứa triển vọng phá hủy tài nguyên và xâm hại lợi ích lâu dài. Làm việc trong lĩnh vực môi trường nhiều năm, tôi nhận thấy hiệu quả bảo vệ môi trường tại các địa phương và quốc gia phụ thuộc chủ yếu vào sự thực thi của đội ngũ chấp pháp. Có luật mới là điều kiện cần, nhưng thi hành luật một cách nghiêm minh là điều kiện đủ. Luật có chặt chẽ đến mấy mà thi hành không nghiêm sẽ tạo ra nhờn luật, coi thường luật và dẫn đến sự vô pháp. Thảm họa môi trường Formosa, nguy cơ "bức tử sông Hậu" của nhà máy giấy Lee & Man, hay nỗi lo "phủ bụi bởi nhiệt điện than" thật ra đã có thể hóa giải bằng việc thi hành luật. Dĩ nhiên, sửa đổi luật để phù hợp với tình hình mới cũng rất tốt, nhưng nếu không cải thiện khâu thi hành luật, sẽ không có gì đảm bảo môi💯 trường của Việt Nam 🙈được trong lành hơn.
Có hai vấn đề nổi bật trong việc thi hành luật mà tôi mong đợi ngành môi trường tập trung cải thiện. Thứ nhất, ta bắt buộc tham vấn cộng đồng trong quá trình lập báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM). Như ở sự kiện Formosa, chính Bộ đã có văn bản cho phép công ty này lắp cống xả ngầm xuống biển từ năm 2014. Song, đến khi xảy ra vụ cá chết đầu năm 2016 thì báo chí mới biết, Đồn biên phòng Đèo Ngang, người dân Vũng Áng và thậm chí lãnh đạo Tổng cục Môi trường vẫn không hay biết về sự tồn tại của cống xả này. Nếu việc tham vấn cộng đồng được thực hiện đúng và đủ, bao gồm công khai báo cáo đánh giá, sự việc đã không xảy ra. Tôi từng đọc nhiều báo cáo ĐTM đã được duyệt và nhận thấy rằng, khâu tham vấn cộng đồng đã chỉ làm cho có. Phần lớn kết quả tham vấn chỉ dừng lại ở ý kiến một chiều của đại diện ủy ban nhân dân hay ủy ban mặt trận tổ quốc xã, không có ý kiến đa chiều của người dân, 🤡các chuyên gia độc lập.
Thứ hai là quy định về𒊎 sức chịu tải của môi trường và hạn ngạch xả thải. Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường mới đây đã thừa nhận "chất lượng môi trường tại một số nơi đã vượt ngưỡng cho phép, không còn khả năng tiếp nhận chất thải". Có thể ví, môi trường vượt quá sức chịu tải giống như một người đã uống rượu quá say, ta không thể bắt anh ta uống thêm được nữa, nếu không muốn nguy hiểm tính mạng. Việc cá chết hàng loạt do Formosa xả thải là một ví dụ khi biển đã bị ép "uống" quá nhiều 🥂"rượu độc". Tiếp sau sự bức tử biển là sự bức tử sinh kế và không gian sinh tồn của người dân.
Ô nhiễm môi trườ🅘ng tại Việt Nam vượt ngưỡng bởi hạn ngạch xả thải đã không được áp dụng khi cấp các giấy phép xả nước thải, khí thải. Thực ra, điều này đã được ghi rõ trong Luật Bảo vệ ꦬmôi trường từ 15 năm trước.
"Bảo vệ môi trường phải lấy bảo vệ sức khoẻ nhân dân làm mục tiêu hàng đầu", "bảo đảm mọi người đều có quyền được sống trong môi trường trong lành". Đó là hai điểm quan trọng trong Tờ trình dự thảo sửa đổi Luật bảo vệ môi trường gửi Quốc hội mới đây. Làm sao dân chúng thấy và tin các nguyên tắc ấy nếu không ai thi hành những điều hợp lý và bãi bỏ những phi lý trong lu🐷ật hiện hành?
Nguyễn Đăng Anh Thi