Breathless (1960) của đạo diễn Jean-Luc Godard vừa được chọn trình chiếu trong chương trình Cannes Classics 2020, một nhánh dành tôn vinh các phim kinh điển và phim tài liệu về nhân vật điện ảnh. Được Variety nhận định là một trong những điểm nhấn của chương trình, Breathless có sức ảnh hưởng với điện ản🌳h suốt 60 năm. Tác phẩm giành giải Jean Vigo cho tinh thần độc lập và sự độc đáo trong cách làm phim, giải Gấu Bạc "Đạo diễn xuất sắc" cho Jean-Luc Godard tại Liên hoan phim Berlin năm 1960.
Cây bút Dennis Lim trên PBS viết nhân kỷ niệm 50 năm ra mắt phim vào 2010: "Breathless ở cấp bậc dành riêng những tác phẩm đã khơi mào các cuộc cách mạng như Metropolis (1927) và Citizen Kane (1942), đại diện cho những thứ lớn 🅰hơn bản thân chúng".
Breathless ra đời như một sự nổi loạn trước phong cách làm phim truyền thống thời đó.
Năm 1946, Mỹ và Pháp ký thỏa thuận Blum-Bynes, trong đó Mỹ đồng ý xóa món nợ kinh tế của Pháp, ngược lại Pháp sẽ mở cửa cho các sản phẩm văn hóa từ Mỹ, đặc biệt là phim ảnh. Kết quả của thỏa thuận Blum-Byrnes là thị trường Pháp bị nền phim ảnh và vജăn hóa Mỹ chi phối.
Trong bối cảnh này, các nhà phê bình của tạp chí điện ảnh Cahiers du Cinéma (ra đời năm 1951) bắt đầu chỉ trích điện ảnh Pháp đi theo🐲 các quy ước Hollywood thiết lập thay vì tìm tòi đổi mới và thử nghiệm. 🍬Những nhà phê bình cùng chí hướng như Francois Truffaut, Jean-Luc Godard và Claude Chabrol đã bắt đầu tự làm phim, thách thức những quy ước của Hollywood. Họ được cho là những người sáng lập nên phong cách Làn sóng mới cho điện ảnh Pháp (từ cuối thập niên 1950, đầu thập niên 1960).
Trailer phim "Breathless". Video: Youtube.
Breathless, tác phẩm đầu tay của Jean-Luc Godard, với câu chuyện do Francois Truffaut viết, là đại diện tiêu biểu của phong trào này. Phim theo chân tên tội phạm Michel Poiccard (Paul Belmondo). Anh ta đánh cắp một chiếc xe và tìm thấy khẩu một khẩu súng lục bên trong. Khi bị một cảnh sát bắt giữ, anh ta không ngần ngại bắn chết người sĩ quan. Phần còn lại của phim xoay quanh việc Michel tìm cách trốn lệnh bắt giữ, và mối tình của anh với cô gái Patricia Franchini (Jean Seberg) làm việc cho tờ báo Mỹ New York Herald Tribune.
Trong Breathless, cốt truyện chính không đóng vai trò lớn nhất, mà là nền tảng để Godard phá bỏ những cách làm phim thông thường. Không sử dụng kinh phí lớn hay xây dựng trường quay, Breathless sử dụng máy cầm tay theo chân diễn viên ngay trên đường phố như một phim tài liệu. Người dân cũng là một phần trong phim, khi họ đi ngang qua, thậm chí nhìn vào máy quay. Nhà làm phim cũng sử dụng ánh sáng tự nhiên chứ không sử dụng chiếu sáng ba điểm như cách quay trong studio. Những điều này mang đến cảm giác các sự kiện diễn ra như đời thường trước mắt khán giả, theo trang Slate.
Một cảnh trong phim "Breathless". Video: Youtube.
New Yorker cho biết đạo diễn Godard chỉ phác thảo câu chuyện mà không chuẩn bị kịch bản. Ông thường viết đoạn hội thoại vào đêm trước buổi quay hoặc buổi sáng trước khi quay. Các diễn viên vì thế diễn theo phong cách ứng biến với những lời thoại tự nhiên. Trong một cảnh, phim để nam diễn viên Belmondo nhìn vào máy quay nói chuyện với khán giả. The Guardian đánh giá các phương pháp làm việc của Godard trong Breathless rất hỗn l🌳oạn. Bản thân đạo diễn thừa nhận ông cố tình tạo ra sự khó hiểu để đạt được "một khả năng sáng tạo lớn h▨ơn".
Phong cách biên tập đột ngột (jump-cut) là điều được nhắc tới nhiều nhất của Breathless. Phim thường xuyên nhảy về phía trước vài phút hoặc vài giây, cắt hay chuyển từ trung cảnh sang cận cảnh một cách đột ngột. Trong cảnh Poiccard bắn sĩ quan cảnh sát, khán giả không được nhìn từ đằng xa để thấy rõ tình tiết, mà chỉ được biết điều này khi phim cắt từ cận cảnh khẩu súng bóp cò sang cảnh sĩ quan ngã xuống. Tương tự, đạo diễn cắt từ cảnh tán tỉnh giữa Michel và Patricia đến cận cảnh đôi môi họ chạm nhau, đột nhiên xóa bỏ không gian giữa họ. Theo trang Film Companion, cách biên tập này đi ngược phim Hollywood - muố🏅n giữ sự chuyển cảnh mượt mà để khán giả chìm đắm vào câu chuyện. Nguồn tin cho biết kỹ thuật này được áp dụng một phần vì Godard phải lược bớt thời lượng của phim để giảm chi phí. Sức ảnh hưởng của nó vẫn còn được thấy trên các nền tảng video hiện đại như YouTube, TikTok 💜và Vine, với sự thay đổi đột ngột trong cảnh để tạo hiệu ứng.
Jean-Paul Belmondo và Jean Seberg trong phim. Ảnh: Rialto Pictures/StudioCanal.
Trang Slate chỉ ra Breathless cũng mang nhiều dấu ấn từ Hollywood. Cốt truyện phim xoay quanh một tên tội phạm bị cảnh sát săn đuổi, gợi lại dòng phim gangster thời 1930, 1940. Nhân vật Poiccard thần tượng tài tử Mỹ Humphrey Bogart, không những ăn mặc giống nam diễn viên mà còn liên tục làm điệu bộ xo🐬a ngón tay quanh môi giống ông. Sự chi phối của văn hóa Mỹ cũng được thể hiện qua phim ảnh cao bồi ch🐬iếu ở rạp, tạp chí ở sạp báo, tới những xe hơi hàng hiệu Cadillac và Ford khiến Poiccard thích thú. Poiccard cũng phải lòng Patricia - một cô gái Mỹ giữa lòng Paris.
Phim giống một tấm gương phản chiếu phim ảnh Hollywood, nhưng là một tấm gương rạn nứt và không tương xứng bởi lối kể phá cách. Theo trang Nerdwriter, thay vì đề cao sức ảnh hưởng của Hollywood, Breathless đặt câu𓃲 hỏi về danh tính của điện ảnh Pháp dưới sự chi phối của văn hóa Mỹ.
Trong suốt bộ phim, hai nhân vật chính - một người Pháp và một người Mỹ - nhiều lần nhìn vào gương và vào mắt nhau thật lâu như để tìm kiếm hình ảnh phản chiếu của họ. Ảnh: Everett Collection/Rex Features.
Chính sự phá cách của Godard cũng như Làn sóng mới đã quay lại ảnh hưởng lên các đạo diễn Mỹ sau này. Các nhà làm phim như Steven Spielberg, Darren Aronofsky và Paul Greengrass đã tìm cách tạo ra cảm giác phim tài liệu kể cả trong những dự án quy mô như Saving Private Ryan (1998), Black Swan (2010) và United 93 (2006). Đạo diễn Scorsese đã tái hiện kỹ thuật biên tập đột ngột cho đoạn mở đầu của phim Mean Streets. Đạo diễn Quentin Tarantino nói Jean-Luc Godard ảnh hưởng nhiều tới phong cách làm phim pha trộn thể loại của ông. "Godard đã chỉ cho tôi niềm vui và sự tự do của việc phá vỡ quy tắc và ‘phá phách’ phương tiện điện ảnh", đạo diễn nói. Sự bạo dạn chống lại truyền thống của các hãng phim lớn đã ảnh hưởng nhiều lên dòng phim độc lập sau này của Mỹ, trong đó có các tác phẩm kinh điển như Bonnie and Clyde (1967), Easy Rider (1969) và Reservoir Dogs (1992).
Viết về Breathless, nhà phê bình của tờ New York Times A.O. Scott nói nó vừa là "là một tác phẩm nghệ thuật vừa đại chúng vừa táo bạo". Roger Ebert đã đưa phim vào danh sách "Những bộ phim vĩ đại" của ông vào năm 2003 cùng nhận xét: "Không có bộ phim đầu tay nào có sức ảnh hưởng lớn như vậy kể từ Citizen Kane năm 1942". Tác phẩm hiện có điểm IMꦆDb 7,9/10 và được chấm 97%🔴 trên Rotten Tomatoes, được chứng nhận "Fresh" với điểm trung bình là 8,71/10.
Jean Seberg đóng Patricia Franchini. Ảnh: Rialto Pictures/StudioCanal.
Jean-Luc𓆉 Godard từng nói: "Để làm phim chỉ cần một cô gái và một khẩu súng". Phong cách làm phim ngẫu hứng, thách thức quy tắc của ông không những mở đường cho nền điện ảnh độc lập mà còn thay đổi hướng đi của điện ảnh, trở thành bất cứ 🌌điều gì nó hướng tới thay vì đi theo kỳ vọng của người xem.
Phương Hà