'Bi, đừng sợ' - nỗi đau ngọt ngào từ những viên đá

Từng giành giải Dự án châu Á nổi bật tại LHP Quốc tế Pusan 2007, được lựa chọn tham dự hoạt động L'Atelier của Quỹ điện ảnh (Cinefondation) do LHP Cannes tổ chức, Bi, đừng sợ của đạo diễn Phan Đăng Di là ví dụ điển hình nhất của một bộ phim độc lập - tìm kiếm nguồn kinh phí thực hiện từ khắp các nhà tài trợ trong và ngoài nước. Với ý tưởng những viên đá trong suốt gắn với cuộc hành trình khám phá những bí mật thầm kín ẩn sâu trong những con người thuộc nhiều thế hệ khác nhau, Phan Đăng Di đã mất hai năm để đưa Bi, đừng sợ từ trí tưởng tượng lên màn ảnh rộng. Các giải thưởng quốc tế tại nhiều LHP danh tiếng như Cannes (Pháp), Stockholm (Thụy Điển) càng khiến dư luận tò mò về Bi, đừng sợ và đặt ra câu hỏi rằng yếu tố nào đã giúp cho bộ phim đầu tay của một đạo diễn trẻ gây được tiếng vang tại nước ngoài? Mỗi người xem sẽ tự tìm thấy câu trả lời cho riêng mình sau 90 phút trải nghiệm nỗi đau từ những viên đá lạnh buốt.

Đá là hình ảnh 🎐xuyên suốt trong 'Bi, 🌺đừng sợ'. Ảnh: Đ.D.

Phim bắt đầu bằng hình ảnh một nhà máy làm nước đá vào giữa mùa hè, những giọt mồ hôi lấm tấm trên gương mặt của những người công nhân, những tảng đá trong suốt, mát lạnh được đẽo, đục, cưa và chuyển qua chuyển lại. Bi, một đứa trẻ 6 tuổi, đang nhìn những tảng đá bằng ánh mắt đầy tò mò, khám phá. Bầu không khí oi bức của mùa hè Hà Nội tiếp tục đưa khán giả tới những quán bia tấp nập kẻ qua người lại ồn ào. Đối lập với nó là bữa cơm tối của gia đình bé Bi thiếu vắng người bố. Quang - bố của Bi - chỉ trở về nhà sau bữa nhậu. Sự xuất hiện của người ông nội sau bao nhiêu năm xa nhà đem tới cho Bi sự háo hức, lạ lẫm nhưng không có một chút gì ảnh hưởng tới con trai và con gái của ông. Thúy - người cô luống tuổi chưa chồng - vẫn ngày ngày đi dạy học và bắt đầu mối quan hệ với một người đàn ông quen qua mai mối. Những trường đoạn đầu tiên của Bi, đừng sợ đem tới cho người xem cái nhìn về cuộc sống dường như rất bình thường của một gia đình bình thường trong cái oi bức đến "nhễ nhại" của mùa hè Hà Nội.

Tuy nhiên, đằng sau cái có vẻ như là "bình thường" đó lại ẩn chứa sự bế tắc, nỗi cô đơn, những khát khao kìm nén và ẩn ức riêng của từng nhân vật. Bi, đừng sợ không có cốt truyện như những bộ phim khác mà thay vào đó, đạo diễn Phan Đăng Di sử dụng viên đá là mối liên kết giữa các nhân vật và từng tuyến chuyện. Viên đá giúp người ông xoa dịu những đau đớn mà bệnh tật của tuổi già đem lại, viên đá giúp người cô kìm nén những ham muốn tình dục lúc nửa đêm, viên đá khiến người cha giải tỏa được cơn khát giữa mùa hè nóng bỏng. Còn với Bi, viên đá là một thứ gì đó thú vị, hấp dẫn em mỗi khi nhìn thấy và chạm vào để cảm nhận cái tê buốt trên những đầu ngón tay. Đá còn giúp Bi lưu lại những chiếc lá khô. Nếu như ví những tảng đá lạnh là cánh cửa bước vào thế giới người lớn, thì sự hồn nhiên, tinh nghịch và trong trẻo của một đứa bé 6 tuổi như Bi chính là lực đẩy giúp người xem bước qua được lớp nước đá mờ ảo để cảm nhận rõ hơn mối quan hệ giữa người với người cùng những nỗi niềm khát khao, đau thương tột cùng và sự tàn nhẫn của thời gian.

Diễn viên nhí Phan Thành Minh (vai Bi) 𝓀và Hoa Thúy (🐈vai người cô). Ảnh: Đ.D.

Bi, đừng sợ có những khuôn hình đẹp và những góc quay tinh tế đi theo từng cung bậc cảm xúc của người xem. Hình ảnh trái táo đỏ lấp ló bên trong tảng đá lớn, hình ảnh hai đứa trẻ "cào xé" lớp ruột màu đỏ tươi của một quả dưa hấu hay hình ảnh người bố đứng trên một khu nhà tập thể cũ kỹ, đằng xa là những tòa nhà cao tầng... đều là những hình ảnh đậm chất "cine", gây ấn tượng sâu sắc về mặt thị giác. Trạng thái tâm lý tình cảm giữa các nhân vật cũng được khai thác tới tận cùng bằng những hình ảnh mạnh. Ánh đèn ngủ màu vàng hiu hắt khi người chồng hờ hững trước sự thèm muốn của người vợ đối lập với thứ ánh sáng xanh lạnh lẽo trong cảnh làm tình của hai người về sau. Góc quay từ trên xuống cho thấy hai thân thể trần truồng nhễ nhại mồ hôi giữa đêm khuya sau cuộc truy hoan là một trong những cảnh quay để lại nỗi ám ảnh nhất trong Bi, đừng sợ. Giữa hai vợ chồng giờ đây chỉ có thể đáp ứng được cho nhau những khát khao về thể xác, chứ không thể tạo được "lửa", tạo được cảm xúc cho một mối quan hệ đã đóng băng trong một thời gian dài.

Tâm lý của người cô cũng được đưa đẩy một cách khéo léo. Ở một lứa tuổi đáng ra phải "chồng con đề huề" thì Thúy - người cô vẫn chưa có cơ hội được trở thành một người phụ nữ "thực sự". Sự quan tâm, nụ cười và ánh nhìn trìu mến của cậu học sinh tình cờ gặp trên xe buýt giống như một dòng nước mát chảy qua mảnh đất khô cằn, héo úa và gieo rắc một nỗi nhớ nhung âm ỷ bên trong con người cô. Sự bối rối, hoang mang mỗi lần đối diện với cậu học sinh đã trở thành ngọn lửa khát khao và bùng phát ra ngoài khi Thúy chiêm ngưỡng những cơ thể "non tơ" một cách vụng trộm trong một ngày tình cờ. Khi đó, không gì có thể xoa dịu được nỗi đau cả về tâm hồn lẫn thể xác của cô ngoài những viên đá lạnh. Những người phụ nữ trong Bi, đừng sợ cũng giống như những Cầm, Duyên và Vy của Chơi vơi - mạnh mẽ nhưng luôn có sự bức bối, khát khao tình dục bên trong mà phải kìm nén. Xem Bi, đừng sợ và nhìn lại mới thấy rằng Chơi vơi do Bùi Thạc Chuyên đạo diễn nhưng vẫn mang đậm cái "màu" tác giả của biên kịch Phan Đăng Di.

Hoa Thúy (vai người cô) và Kiều Trinh (vai người mẹ) có thể nói đã đem tới cho các nhân vật nữ của Bi, đừng sợ cái "hồn" với những gì họ thể hiện trên màn ảnh. Nỗi dày vò, bứt rứt của người cô và sự nhẫn nại, tấm tức bên trong của người mẹ được lột tả qua những suy nghĩ, hành động đầy táo bạo đến rùng mình. Chính vì các nhân vật nữ quá mạnh mẽ nên dường như vai trò của những người đàn ông trong Bi, đừng sợ có phần "yếu thế" hơn. NSND Trần Tiến (vai người ông) và Hà Phong (vai người bố) không có cơ hội thể hiện được nhiều để ghi dấu ấn trong lòng người xem. Tuy nhiên, "người đàn ông nhỏ tuổi nhất" của bộ phim - cậu bé Phan Thành Minh trong vai Bi - với lối diễn xuất hồn nhiên và ngẫu hứng lại có sức thuyết phục người xem nhất dù đôi chỗ vẫn tạo cảm giác "sắp đặt".

Một trong những cảnh quay ấn tượngꩵ của 'Bi, đừng sợ'. Ảnh: Đ.D.

Hình ảnh của Bi, đừng sợ mang tới nhiều cảm xúc nhưng dẫn dắt từng mạch cảm xúc cho khán giả là âm thanh. Nếu như tiếng bước chân của một đứa trẻ 6 tuổi, tiếng xe cộ cùng âm thanh náo nhiệt của một buổi chiều mùa hè Hà Nội đưa khán giả bước vào cuộc hành trình của cậu bé Bi và những viên đá trong thế giới người lớn, thì khép lại chuyến đi đó là những thứ âm thanh tạo cảm giác day dứt, ám ảnh khôn nguôi. Trong suốt chiều dài phim, đạo diễn Phan Đăng Di cũng không hề sử dụng âm nhạc để tạo hiệu quả cho các cảnh quay, thay vào đó là những thanh âm của cuộc sống. Tiếng những viên đá va vào thành ly thủy tinh, tiếng nhai thức ăn của các nhân vật, tiếng chày giã cua, tiếng thở trong đêm, tiếng trẻ em vui đùa và cả những tạp âm không tên của đường phố Hà Nội khi hòa quyện với hình ảnh đã tạo nên 90 phút cảm xúc trọn vẹn cho người xem.

Đạo diễn Phan Đăng Di từng nói: "Thực ra ba người đàn ông trong phim (Bi, bố Bi, ông nội Bi) chỉ là ba giai đoạn trong cuộc đời một người đàn ông mà thôi...". Có thể thấy rằng trong cuộc đời của người đàn ông, ai cũng từng có một thời trẻ thơ hồn nhiên muốn khám phá cuộc sống bên ngoài với cả năm giác quan như Bi. Phải trải qua những vấp ngã, thử thách hay khó khăn thì những đứa trẻ mới trở thành những người đàn ông thực thụ. Đến một giai đoạn nhất định, những người đàn ông bắt đầu chuyến hành trình không tên để tìm kiếm những giá trị không tên. Trong hành trình đó, người phụ nữ chỉ đóng vai trò như một xuất phát điểm, một sự kiêu hãnh mà người đàn ông nào cũng cần có để sau này khi "đi mãi rồi cũng quay về", họ mới nhận thấy điểm chung của mình là từ bé tới lớn đều cần đàn bà. Tuy nhiên, để hiểu được nội tâm của đàn bà lại là chuyện hoàn toàn khác. "Họ được chăm sóc, vây bọc, yêu thương, rã rời bởi đàn bà, nhưng họ có hiểu đàn bà hay không lại là một câu hỏi khó trả lời" - đạo diễn Phan Đăng Di nói.

Cách xử lý kịch bản với những tuyến chuyện lồng ghép, chồng chéo lên nhau đẩy người xem rơi đúng vào điểm nhìn của cậu bé Bi một cách có chủ ý và tạo cảm giác vừa tò mò, lại vừa sợ hãi, thậm chí là "ghê tởm" trước sự lạnh lẽo của đồng loại, sự thiếu hụt tình cảm giữa những con người ở ba thế hệ trong một gia đình. Chuyện đó không phải là điều xa lạ trong xã hội ngày nay nhưng khi cảm nhận nó trên màn ảnh dưới cái nhìn của Bi, nỗi sợ của một đứa trẻ đã biến thành nỗi sợ của người lớn. Bi, đừng sợ ví von những mối quan hệ tình cảm của con người giống như viên đá - có thể chuyển hóa từ trạng thái này sang trạng thái khác để rồi sau đó tan chảy và biến mất vào hư không. Thứ mạnh mẽ nhất tác động lên nó chính là thời gian. Ai trong số chúng ta cũng đều có những lúc cảm thấy mệt mỏi, hay nói cách khác là "nhạt" trước một mối quan hệ - có thể là tình yêu, tình bạn hay đơn giản là đam mê với một thứ gì đó. Khi xúc cảm mất đi thì những mối quan hệ đó dần trở nên vô cảm và đến lúc nào đó sẽ thực sự kết thúc. Trong Bi, đừng sợ, sự trở về của người ông sau bao năm xa nhà không thể giữ chân được người bố ở nhà dùng bữa cơm tối với gia đình dù chỉ là một ngày, cũng không thể ngăn người cô đắm chìm trong những ẩn ức của bản thân. Thời gian vẫn cứ trôi đi và con người vẫn cứ tiếp tục chơi vơi trong cái vòng đời lẩn quẩn.

"Đứa con tinh thần đầu tay" của đạo diễn Phan Đăng Di đã gặt hái được nhiều thành công tại các LHP quốc tế. Ảnh: Đ.D.

Ngoài những nỗi niềm đau đáu, day dứt về cuộc sống và những mối quan hệ, Bi, đừng sợ còn đọng lại trong người xem một Hà Nội thân thuộc hơn bao giờ hết. Đó không phải là một Hà Nội đầy chất thơ như trong Mùa hè chiều thẳng đứng, cũng không phải là một Hà Nội mênh mang được thể hiện trong Chơi vơi. Hà Nội trong Bi, đừng sợ không hề xuất hiện hình ảnh Hồ Gươm quen thuộc mà thay vào đó là những quán bia đông đúc, xô bồ nơi gầm cầu, những đứa trẻ đứng tựa vào tường tận hưởng que kem mát lạnh trong một buổi tối oi bức mùa hè, những bờ lau rì rào trong gió bên sông Hồng và cây cầu Long Biên... Mùa hè Hà Nội còn được thể hiện qua những chi tiết rất nhỏ như cơn mưa rào bất chợt vào buổi chiều hay hình ảnh những quán cafe sâu trong các con ngõ nhỏ tối tăm, món bánh trôi - bánh chay và cả việc mất điện đột ngột tại nơi công sở. Bấy nhiêu đó đủ để tạo nên những dư vị ngọt ngào nhất, thân quen nhất về mùa hè Hà Nội đối với những ai từng trải nghiệm nó.

Khi xem Bi, đừng sợ, nhiều khán giả cũng sẽ cảm nhận thấy những sự liên hệ có phần "quen quen" từ nhiều tác phẩm khác trên thế giới cũng thuộc dòng phim tác giả. Tuy nhiên, đạo diễn Phan Đăng Di đã biến những sự liên hệ đó trở thành bản sắc của riêng mình bằng thứ ngôn ngữ điện ảnh mượt mà, dung dị và không quá dàn trải, đủ để người xem có thể "cảm" được, có thể run rẩy trước từng "chặng đường" của chuyến hành trình cảm xúc mà bộ phim đem lại. Khi màn hình tối đen và những giai điệu của nhà soạn nhạc Vũ Nhật Tân cất lên cũng là lúc mỗi người xem tìm được những nỗi niềm riêng trong tâm hồn, cũng có khi chỉ là những dấu lặng hay những dòng suy nghĩ bâng quơ bất ngờ "chộp" được vào một thời khắc rất tình cờ trong cuộc sống.  

Nguyên Minh

Bạn mong chờ điều gì ở phim "Bi, đừng sợ"?