GS Nguyễn Quang Hồng: 'Làm từ điển vì muốn duy trì chữ Nôm'

- Lý do khiến ông thực hiện cuốn từ điển đồ sộ hơn 2.000 trang?

🥂 - Vì tôi muốn duy trì sự tồn tại của chữ Nôm - một di sản văn hóa quý báu của dân tộc. Thứ văn tự ấy đã hình thành từ lâu đời. Nhiều danh nhân, anh tài đã sáng tác những áng văn thơ bất hủ cho văn chương Việt Nam từ chữ Nôm, như Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương… Một thứ văn tự có vai trò như vậy thì không thể để mai một. Thế hệ trẻ cần phải bằng cách này hay cách khác tiếp xúc với chữ Nôm. Mà cách tiếp xúc trực tiếp quan trọng nhất là bằng từ điển. Có một bộ từ điển tương đối nghiêm chỉnh, các bạn trẻ sẽ tự học lấy. Qua đó, họ có thể nắm được thể thống văn tự này, và kế thừa di sản đó của dân tộc.

- Công trình này có gì khác so với bộ "Tự điển chữ Nôm" mà ông đã tham gia biên soạn năm 2006?

- Năm 2006, NXB Giáo Dục có xuất bản bộ Tự điển chữ Nôm🍃 do tôi chủ biên. Thời điểm đó, cuốn từ điển là loại tốt nhất để tra cứu loại văn tự này và được nhiều bạn đọc hoan nghênh.

Với công việc của một người nghiên cứu, tôi luôn luôn trăn trở và thấy chưa thật sự yên tâm với những gì đã có trong bộ từ điển ấy. Do đó tôi phải đầu tư nhiều năm nữa, nghiên cứu rất nhiều để biên soạn bộ tự điển mới. Tôi khảo sát số văn bản lớn hơn hai lần so với bộ cũ. Số lượng chữ cũng gấp rưỡi. Cách xử lý về hình chữ, nghĩa chữ, âm chữ đều chi tiết, cụ thể, được chỉ đạo theo khung lý thuyết mà tôi đã hình thành khi xuất bản cuốn Khái luận văn tự học chữ Nôm🦹, mà bộ từ điển trước chưa xuất hiện lý thuyết này.

- Vì sao ông một mình thực hiện bộ sách ý nghĩa này mà không xin tài trợ?

- Người nghiên cứu luôn muốn tạo cho mình môi trường hết sức thoải mái tự do để không bị câu thúc bởi bất cứ việc gì mà làm việc. ꦡXin tài trợ thường bị ràng buộc nhiều bởi những quy định mang tính hành chính như họp hội động xét duyệt, nghiệm thu, giải trình kinh phí… Hàng loạt thủ tục đó gây trở ngại cho tư duy người nghiên cứu. Do đó tôi cố thoát khỏi sự ràng buộc ấy. Không xin tài trợ cho quá trình nghiên cứu, nhưng đến khi xuất bản sách, tôi không có tiền in nên phải xin tài trợ khoản này. 

- Ông thực hiện cuốn sách này để hướng tới đối tượng độc giả nào?

🎃 - Cuốn sách này không chỉ dành cho người nghiên cứu, mà hướng tới số đông độc giả. Thậm chí anh không phải tra cứu gì, chỉ mở ra đôi ba dòng đọc giải trí cũng được. Trong đó có nhiều câu hay lắm, như thơ Nguyễn Trãi, Hồ Xuân Hương, Nguyễn Khuyến, Tú Xương… Các cụ ở nông thôn có thể mang tới đình chùa để đọc thơ, câu đối chữ Nôm. 

- Gần đây có nhiều cuốn từ điển được đem ra soi xét và bị phát hiện nhiều sai sót, ông có tự tin với cuốn từ điển của mình?

- Nếu không tự tin thì tôi đã không xuất bản. Tôi tự tin công trình của mình sẽ giúp ích được nhiều người. ꦓVăn bản mà tôi nghiên cứu là những tác phẩm, văn tự bằng chữ Nôm. Trong đó, văn tự cổ nhất là Phật thuyết Đại báo phụ mẫu ân trọng kinh♐ thế kỷ 12, văn bản mới nhất là của nhà Nguyễn thế kỷ 20. Với quãng thời gian rộng đến 700 - 800 năm, tư liệu như vậy tích góp cho chúng ta nhiều tài liệu quý. 

Tôi không phủ nhận trong đó vẫn có thể còn những sai sót, nhẫm lần nhất định. Nhưng với bộ mặt như thế, bộ từ điển sẽ có tác dụng tốt với nhiều người.  ♛Theo một số nhà nghiên cứu đọc từ điển này không chỉ là từ, là tiếng, đọc vào còn là khía cạnh văn hóa, tôn giáo…

Lam Thu

• 𓃲Thơ Nguyễn Trãi cho thấy sự phát triển của tiếng Việt thế kỷ 15
• ♊'Chữ nghĩa Truyện Kiều cần nhiều người tranh luận'