Hồ lớn nhất thế giới đang biến mất nhanh chóng

Chỉ sau một thập kỷ, đường ven bờ mà Azamat Sarsenbayev thường chọn để nhảy xuống biển Caspi xanh ngắt chỉ còn lại bãi đất trống đầy sỏi đá kéo dài tới chân trờiꦬ. Nước rút đi xa và nhanh từ thành phố Aktau ở Kazakhstan, nơi nhà hoạt động môi trường đã sống cả đời. Cách đó hơn 1.600 km về phía nam, gần thành phố Rasht, Khashayar Javanmardi cũng hoảng hốt bởi biển ở đây bị ô nhiễm nặng nề.

Biển Caspi là biển nội hải lớn nhất hành tinh kiêm hồ lớn nhất thế giới. Vùng nước này có diện tích tươn💦g đương bang Montana của Mỹ. Đường ven bờ của nó kéo dài hơn 6.437 km và được chia sẻ bởi 5 nước Kazakhstan, Iran, Azerbaijan Nga và Turkmenistan. Những nước này không chỉ phụ thuộc vào biển Caspi để đánh bắt cá, trồng trọt, du lịch và lấy nước uống, mà cả nguồn dự trữ dầu khí. Biển Caspi cũn൲g góp phần điều hòa khí hậu của khu vực khô cằn, cung cấp lượng mưa và độ ẩm cho vùng Trung Á.

Hoạt động xây đập, khai thác tài nguyên, gây ô nhiễm và biến đổi khí hậu do con người gây ra đang dẫn tới sự sụt giảm của nước hồ, một số chuyên gia lo ngại biển Caspi sẽ bị đẩy tới điểm không thể phục hồi. Trong khi biến đổi khí hậu làm tăng mực nước biển toàn cầu, tình huống đối với những biển nội hải như Caspi lại khác. Chúng phụ thuộc vào sự cân bằng mong manh giữa n♊ước chảy vào từ sông ngòi và lượng mưa với nước thất thoát qua bay hơi. Sự cân bằng đó đang thay đổi trong tình hình thế giới ấm lên, khiến nhiều hồ thu hẹp.

Ví dụ, biển Arab gầꦗn đó, vắt ngang qua Kazakhstan và Uzbekistan, từng là một trong những hồ lớn nhất thế giới nhưng đang biến mất dưới sự phá hủy từ hoạt động của con người kết hợp biến đổi khí hậu leo thang. Qua hàng nghìn năm, mực nước biển Caspi nhiều lần lên cao và xuống thấp khi nhiệt độ biến động, thềm băng mở rộng và thu nhỏ. Tuy nhiên, trong vài thập kỷ qua, sự sụt giảm mực nước đang tăng nhanh.

Hoạt động của conജ người đóng vai trò quan trọng khi các nước xây hồ chứa và đập. Dù có 130 dòng sông đổ vào Caspi, khoảng 80% nguồn nước đến từ Volga, dòng sông dài nhất châu Âu chảy quanh co qua miền trung và miền nam nước Nga. Nga đã xây dựng 40 đập nước và đang phát triển 18 đập khác, theo Vali Kaleji, chuyên gia nghiên cứu Trung Á và Caucasus ở Đại học Tehran, làm giảm lưu lượng nước đổ vào biển Caspi.

Tuy nhiên, biến đổi khí hậu cũng đóng vai trò ngày càng quan trọng, làm tăng tỷ lệ bay hơi và khiến lượng mưa biến động🌞 dữ dội hơn. Mực nước của biển Caspi đã giảm từ giữa thập niên 1990, nhưng tốc độ giảm tăng nhanh từ năm 2005, hạ thấp 1,5 mét, theo Matthias Prange, chuyên gia mô h🦄ình hệ thống Trái Đất ở Đại học Bremen tại Đức.

Khi thế giới ấm hơn nữa, mực nước biển Caspi sẽ giảm đáng kể. Nghiên cứu của Prange dự đoán mức giảm 8 - 18 m vào cuối thế kỷ, tùy theo thế giới cắt giảm ô nhiễm do nhiên liệu hóa thạch nhanh tới mức nào. Một nghiên cứu khác chỉ ra mức giảm lên tới 30 m có thể xảy ra vào năm 2100. Ngay cả trong điều kiện lạc quan, phần phía bắc nông hơn của biển Caspi, chủ yếu bao quanh Kazakhstan, sẽ biến mất hoàn toàn, theo Joy Singarayer, giáo sư cổ khí tượng học ở Đại học R𝄹eading.

Đối với những nước quanh biển Caspi, đây là một cuộc khủng hoảng. Nơi đánh bắt sẽ ít đi, du lịch sụt giảm, ngành hàng hải sẽ bị ảnh hưởn✱g do tàu thủy gặp khó khăn khi đậu ở thành phố cảng nước nô꧋ng như Aktau.

Tình huống hiện nay rất tồi tệ đối với hệ động vật hoang dã độc đáo ở biển Caspi. Đây là nơi sinh sống của hàng trăm loài, bao gồm cá tầm hoang dã nguy cấp, nguồn cung cấp 90% trứng cá tầm trên thế giới. Biển Caspi bị đất liền bao quanh ít nhất 2 triệu năm, sự biệt lập của nó dẫn tới xuất hiện những loài kỳ lạ. ꦗNhưng mực nước hạ thấp làm cạn kiệt nồng độ oxy dưới tầng nước sâu, có thể xóa sổ những loài còn sống sót sau hàng triệu năm tiến hóa, đặc biệt đối với hải cẩu Caspi, loài động vật biển có vú nguy cấp không tìm thấy ở nơi nào khác trên Trái Đất. Nơi nuôi con của chúng ở vùng nước nông phía đông bắc biển Caspi đang biến mất dần trong khi loài này chật vật chống chọi với ô nhiễm và nạn đánh bắt quá mức.

Ở Kazakhstan, Sarsenbayev đang tìm cách thu hút sự quan tâm 🤡đối với tình trạng của biển Caspi. Nếu khủng hoảng khí hậu và hoạt động khai thác quá mức tiếp diễn, ông lo sợ biển Caspi có thể đối mặt số phận tương tự biển Aral.

An Khang (Theo CNN)