Thống kê của Hội Nội tiết và Đái tháo đường Việt Nam năm 2019 cho thấy, tiểu đường là nguyên nhân gây tử vong thứ ba trong số các bệnh không lây nhiễm ở nước ta với ꦬgần năm triệu người mắc.ꩵ Trong thời điểm dịch Covid-19, người bị tiểu đường thuộc nhóm đối tượng nguy cơ cao, nếu nhiễm bệnh dễ chuyển biến nặng.

Thạc sĩ, bác sĩ Trần Thị Hồng Loan, nguyên Trưởng khoa Dinh dưỡng Cộng đồng Trung tâm Dinh dưỡng TP HCM, Chuyên gia Dinh dưỡng Cấp cao NutiFood cho bi🐽ết, chế độ dinh dưỡng khoa học sẽ giúp bệnh nhân tiểu đường ổn định đường huyết, phòng ngừa và giảm biến chứng. Việc tăng cường thực phẩm chứa vitamin A, C, D, E, canxi, kẽm, sắt, selen... và bổ sung lợi khuẩn sẽ có lợi cho hệ miễn dịch, giúp nâng cao sức đề k🔥háng phòng Covid-19.

Chế độ dinh dưỡng cho người mắc bệnh tiểu đường không chỉ cần đa dạng, đủ bữa, đủ chất và cân đối, giàu chất xơ, hạn chế thực phẩm có chỉ số đường huyết cao với các mức năng lượng phù hợp hoạt động thể lực, mà trong mùa dịch 🔥bệnh còn cần ưu tiên chọn lựa các thực phẩm giúp tăng cường hệ miễn dịch.

Bữa ăn trong ngày cần phân bố hợp lý với ba bữa chính kèm một đến hai bữa phụ. Bữa chính nên cách bữa phụ hai đến ba tiếng và ăn đúng giờ. Bệnh nhân tiểu đường có thể sống chung lâu dài với bệnh và hạn chế biến chứng nếu kiểm soát đường huyết ổn định, với đường huyết khi đói trong khoảng 80-120mg/dL và đường huyết bất🐎 kỳ nên dưới 180mg/dL.

Bác sĩ Loan cho biết, để cung cấp đủ năng lượng cho cơ thể, người bệnh cần biết nhu cầu năng lượng trong ngày. Nhu cầu nă👍ng lượng được✤ tính dựa vào cân nặng lý tưởng (CNLT), giới tính và mức hoạt động thể lực với chỉ số khối cơ thể BMI lý tưởng trong khoảng từ 21 tới 22.

Ví dụ: cân nặng lý tưởng của người cao 1m6: 1,6 x 1,6 x 21-22 = 54-56 kg. Sau khi xác định cân nặng lý tưởng, ta cần xem xét mức hoạt độ🅷ng thể lực và giới tính để tính nhu▨ cầu năng lượng phù hợp.

Ví dụ: người cao 1m6, chọn cân 🐭nặng lý tưởng là 56kg, nếu là nữ, mức lao động nhẹ thì nhu cầu năng lượng một ngày: 56 x 25 = 1.400 kcal. Nếu là nam, mức lao động nhẹ là 1.680 kcal.

Bác sĩ Loan chia sẻ thêm, khi mức hoạt động tăng lên một bậc từ nhẹ lên trung bình hoặc từ trung bình lên nặng thì 🌳mỗi bậc cജó thể tăng thêm khoảng 300 kcal một ngày (tương ứng một chén cơm trung bình cùng với thức ăn). Bệnh nhân tiểu đường khi sử dụng thực đơn theo các mức năng lượng này nên theo dõi đường huyết, số cân nặng và tình trạng sức khỏe thường xuyên để điều chỉnh cho phù hợp.

Cần ăn vừa đủ nhu cầu và cân đối theo khuyến nghị với 50-60% năng lượng từ bột đ🌃ường, 14-20% năng lượng từ chất đạm, 20-25% năng lượng từ chất béo. Hạn chế các chất béo không tốt từ bơ, mỡ thịt, da, nội tạng, dầu cọ, dầu dừa... Để giúp ổn định đường huyết, cần tăng cường rau củ, trái cây tươi và nên chọn các loại ngũ cốc nguyên 𝓀hạt để có thể nhận đủ 20-22g chất xơ mỗi ngày.

Để đảm bảo đủ chất, người tiểu đường nên ăn đa dạng 15-20 thực phẩm mỗi ngày và không nên thiếu sữa, lưu ý cần chọn thực phẩm có chỉ số đườn🥀g huyết thấp (Glycemic Index = GI ≤ 55) hoặc trung bình (GI: 56 - 69) và hạn chế thực phẩm có đường huyết cao (GI ≥ 70).

K🌟hi chọn thực phẩm, ngoài việc lưu ý đến chỉ số GI, bệnh nhân cũng cần biết chỉ số tải đường của thực phẩm GL (Glycemic Load = GL) để kiểm soát lượng thực phẩm cho phù hợp. GL là khả năng làm tăng đường huyết của một lượng thực phẩm sau khi ăn, chia thành ba nhóm là: GL cao ≥ 20, trung bình 11-19, thấp ≤ 10.

GL được tính = GI x lượng bột đường có t🔯rong phần thực phẩm ăn vào (g) : 10🐎0.

Ví dụ: dưa hấu có GI là 72 và trong 120 gam dưa hấu có chứa lượng chất bột đường là 2,8 gam. GL sẽ là: (72 x 2,8) :100 = 2. Như vậy, mặc dù dưa hấu có GI cao (=72) nhưng khi ăn 120 gam thì GL chỉ bằng 2 (rất thấp) và người bị tiểu đường vẫn có thể ăn♕ dưa hấu hay thực phẩm có GI cao với lượng ít để đảm bảo GL ≤ 10.

Bên cạn🍒h việc chọn loại bột đường dạng phức nhiều chất xơ, người bệnh cũng cần lưu ý chọn rau tươi, trái cây vừa chín (không nên chín muồi), ít bột, ít ngọt, hạn chế trái cây khô để có GI và GL thấp. Mỗi ngày cần ăn 300-400 gam rau củ và 200-300 gam trái cây chia đều trong các bữa ăn để giúp làm chậm hấp thu đường. Nên hạn chế các cách chế biến như hầm nhừ, nghiền (xay) nhuyễn, ép lấy nư🐈ớc hay nướng vì các cách chế biến này làm tăng GI của thực phẩm.

Thỉnh thoảng, nếu thèm các thực phẩm có cꦺhỉ số đường huyết cao thì mẹo an toàn để người bệnh không bị tăng đường huyết là chỉ nên ăn một lượng thật ít ngay sau một bữa ăn có nhiều rau và chất xơ.

Bữa sáng quan trọng nhất trong ngày do cơ thể cần nạp năng lượng sau đêm dài và người bị tiểu đường rất cần ăn sáng đầy đủ vì nếu bỏ bữa dễ bị hạ đường huyết. Bữa sáng cần chiếm khoảng 25-30% tổng nhu cầu năng lượng mỗi ngày tương đương khoảng 350-400 kcal nếu tính theo tổng năng lượng 1.40🦂0 kcal một ngày.

Thực đơn sáng nên thay đổi đa dạng trong tuần như bánh ướt chả thịt, bánh canh thịt heo, phở gà, há cảo, hoành thánh, cơm hoặc cháo gạo lứt hꦅay yến mạch... Bún, miến, phở thuộc nhóm tinh bột có chỉ số đường huyết trung bình và thấp nên có thể dùng trong bữa sáng. Bánh mì trắng, xôi nếp, cà phê có đường, đồ ngọt... có GI cao ≥ 70 cần hạn chế. Các loại ngũ cốc nguyên hạt như bánh mì đen, yến mạch... nên dùng vì chứa nhiều chất xơ.

Một số bệnh nhân tiểu đường có tâm lý ăn uống kiêng hem vì sợ tăng đường huyết. Theo bác sĩ Loan, điều này chưa đúng vì nếu thực đơn nghèo nàn hoặc ăn ít, không đủ bữa sẽ khiến cơ thể dễ bị hạ đường huyết, dễ t♏hiếu chất dinh dưỡng và giảm sức đề kháng.

N🐻ăng lượng đến từ bữa trưa nên khoảng 30-35%, tương đương 400-500 kcal và bữa chiều cần 25-30%, tương đương 350-400 kcal vớ📖i thực đơn 1.400 kcal một ngày.

Bữa trưa và chiều cũng cần đa dạng và đổi món với các món mặn, rau, canh và tráng miệng. Chất bột đường nên chọn loại có hàm lượng chất xơ cao, ví dụ như gạo ít chà xát, gạo mầm, gạo lứt....ꦫ Có thể ăn cơm một chén vừa (khoảng 130 gam) mỗi bữa.

Món mặn không thể thiếu nhóm chất đạm từ thịt, c🦄á, tôm, trứng, hải sản, đậu đỗ, đậu hũ, nấm... Đạm chính là nguyên liệu cần cho khối cơ, giúp tạo kháng thể cho hệ miễn dịch và còn chứa nhiều các dưỡng chất quý như kẽm, sắt... Người tiểu đường nên ăn lượng đạm vừa đủ, nếu có biến chứng suy thận cần giảm đạm theo hướng dẫn của bác sĩ.

Theo bác sĩ Loan, mỗi bữa chính, người bệnh có thể ăn 50 gam thịt nạc hoặc cá nạc hoặc 60 gam cá mỡ hoặc 100 gam cá nguyên con hoặc một miếng đậu hủ 100 gam... và nên c🦩ân bằng giữa đạm từ động vật v♎à thực vật. Trong nhóm đạm, cá tốt hơn thịt vì vậy nên dùng ít nhất ba lần cá mỗi tuần.

Người tiểu đường cần chọn các chất béo không no tốt cho sức khỏe, đặc biệt là omega𓆉-3 và omega-6 từ nguồn dầu thực vật (trừ d꧂ầu dừa, dầu cọ), cá béo và các loại hạt như hạnh nhân, óc chó, hướng dương, đậu phộng, hạt điều... Các loại cá béo như cá hồi, cá trích, cá thu... không chỉ cung cấp chất đạm mà còn giàu omega-3, DHA giúp cân bằng hệ miễn dịch. Các chất béo không no đa nối đôi như MUFA, PUFA còn giúp ổn định huyết áp và giảm biến chứng tim mạch.

Nhóm rauꦆ củ quả cung cấp vitamin và khoáng chất trong bữa trưa, chiều cũng cần thay đổi thường xuyên để vừa giúp cung cấp đủ chất vừa đỡ ngán. Ngoài rau củ nấu canh, có thể chế biến thêm các mó𒈔n salad trộn, rau củ luộc hoặc xào. Nếu không có nhiều thời gian chế biến thành nhiều món có thể nấu thành các món thập cẩm.

Các loại rau lá màu xanh đậm, củ quả màu đỏ, cam, vàng, giá đỗ... giàu vitamin E và tiền vitamin A giúp bảo vệ tế bào khỏi bị tổn thương, làm chậm lão hóa, tăng sức đề kháng của cơ thể chống các bệnh nhiễm khuẩn và virus. Vitamin 🌌C có nhiều trong bông cải, ớt♍ chuông, họ cam quýt, bưởi, táo, dâu, kiwi, ổi, thanh long... cũng giúp tăng cường hệ miễn dịch.

Bữa phụ nên chiếm 5-10% tổng năng𒀰 lượng cả ngày và nếu người bệnh đang dùng insulin thì cần có bữa phụ vào buổi tối ꧂trước khi đi ngủ để tránh hạ đường huyết vào ban đêm.

Sữa, sữa chua không đường kèm trái cây hay hạt đều lý tưởng cho các bữa phụ. Sữa chua giúp bổ sung lợi khuẩn cho đường ruột, có lợi hệ miễn dịch trong việc tăng sức đề kháng. Người bệnh nên chọn loại sữa chuyên biệt có GI thấp dành cho bệnh tiểu đường như dòng sữa Diabet Care Diamond (GI chỉ = 26,9) để giúp ổn định đường huyết và hạ♛n chế biến chứng. Diabet Care Diamond có thể dùng cho bữa phụ, thay thế các bữa chính và có thể dùng nuôi ăn qua ống thông.

Bác sĩ Loan cho biết, người tiểu đường tuýp 2 thường đi kèm với béo phì, loãng xương do lớn tuổi, ít vận động, lại thường kém dung nạp với đường lactoseꦑ có trong sữa nên khi uống sữa dễ bị đau bụng, tiêu lỏng. Nhưng nếu chỉ ăn đủ mà không bổ sung sữa thì người tiểu đường sẽ dễ bị thiếu canxi, tăng tình trạng loãng xương. Vì vậy, bên cạnh việc kiểm soát năng lượng ăn vào, lượng đường, đạm, béo, chất xơ... người bệnh cũng cần chọn cho mình các loại sữa chuyên🍰 biệt phù hợp dành cho tiểu đường với thành phần năng lượng thấp để không bị tăng cân và lactose thấp để không gây rối loạn tiêu hóa. Sản phẩm sữa cũng cần giàu canxi, vitamin K2, D3 để giúp tăng hấp thu canxi.

Bên cạnh chế độ ăn lành mạnh, cân đối, đầy đủ dưỡng chất, người tiểu đường cũng cần duy trì việc tập thể dục đều đặn, ngừng hút thuốc,𓃲 hạn chế uống rượu bia và biết cá♉ch theo dõi đường huyết tại nhà thường xuyên (trước hoặc sau bữa ăn, trước hoặc sau vận động thể lực, khi cảm thấy mệt, ăn uống không tốt...) để phát hiện và xử trí kịp thời các biến chứng thường gặp.

Có thể nói c🥀hế độ ăn cho người tiểu đường là một chế độ ăn uống lành mạnh mà ngay cả người bình thường cũng nên áp dụng để giúp duy trì sức khỏe, tăng sức đề kháng, phòng nhiều bệnh tật, nhất là trong thời điểm đang có dịch Covid-19 như hiện nay.

Nội dung: Kim Uyên
Thiết kế: Lợi Nguyễn