Xây dựng quy trình sản xuất mẫu nội kiểm chuẩn (IQC) cho xét nghiệm chẩn đoán HIV, Sars-CoV-2 từ mẫu bệnh phẩm và ứng dụng thực tế tại Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Điện Biên

Mô tả sản phẩm

Giới thiệu sản phẩm:

I. Giới thiệu tổng quan về nghiên cứu sản phẩm/giải pháp.

Quản lý chất lượng là hoạt động thiết yếu của y tế, trong lĩnh vực xét nghiệm y khoa lại càng quan trọng. Kết quả xét nghiệm chính xác thể hiện quản lý chất lượng được chú trọng và thực hiện nghiêm ngặt trong quá trình thực hiện. Quản lý chất lượng xét nghiệm y học để bảo đảm kết quả xét nghiệm chính xác, kịp thời, chuẩn hóa, làm cơ sở cho việc liên thông, công nhận kết quả xét nghiệm, giảm phiền hà, chi phí cho người bệnh, tiết kiệm nguồn lực của xã hội, đồng thời hội nhập mạng lưới kiểm chuẩn chất lượng xét nghiệm trong khu vực và thế giới [4].

Cơ sở y tế có phòng xét nghiệm thực hiện hệ thống quản lý chất lượng xét nghiệm thực hiện theo các văn bản pháp quy về vấn đề này đã được quy định bởi Bộ Y tế. Cụ thể phòng xét nghiệm sẽ thực hiện: Xây dựng, thực hiện Sổ tay chất lượng; Tuân thủ chính sách, mục tiêu chất lượng; Đạt tiêu chuẩn bộ chỉ số chất lượng; Xây dựng mạng lưới quản lý chất lượng; Triển khai các chương trình đào tạo chất lượng, chương trình đánh giá năng lực; Thực hiện nội kiểm tra, ngoại kiểm tra nội, ngoại bộ định kỳ, ngoại kiểm thay thế... [4] [10].

Hiện nay tiêu chí 2429 là tiêu chuẩn cao nhất quản lý chất lượng xét nghiệm trong nước tính đến hiện tại. Bên cạnh đó, song song thực hiện tiêu chí quản lý chất lượng xét nghiệm trong nước, nhiều đơn vị y tế quản lý chất lượng xét nghiệm theo tiêu chuẩn Quốc tế. Có thể nhắc đến tiêu chuẩn quốc quản lý Hệ thống chất lượng xét nghiệm đang được áp dụng tại Việt Nam như ISO 15189 [4] [10].

Với các xét nghiệm định tính vi rút Sars-CoV-2, thực hiện nội kiểm chứng âm, chứng dương là một trong những quy định bắt buộc đối với tiêu chí 2429 (Mục 8.8 – tiêu chí đánh dấu *), hoặc ISO 15189 (Mục 7.3.7. Đảm bảo chất lượng kết quả xét nghiệm) [4] [10]; Với xét nghiệm test nhanh chẩn đoán kháng thể HIV, thực hiện nội kiểm định kỳ để kiểm tra chất lượng bộ sinh phẩm được khuyến cáo nên thực hiện theo Quyết định 2674/QĐ-BYT hướng dẫn quốc gia về xét nghiệm HIV [3], tuy nhiên để đáp ứng được yêu cầu của quản lý chất lượng theo tiêu chí 2429 (Mục 8.10 – tiêu chí đánh dấu *) hay ISO 15189 thì phòng xét nghiệm phải thực hiện nội kiểm định kỳ để kiểm tra chất lượng sinh phẩm là bắt buộc. Thực hiện các mẫu nội kiểm đã biết trước giá trị để kiểm soát quá trình xét nghiệm, chất lượng sinh phẩm, hóa chất và quy trình xét nghiệm. Các mẫu nội kiểm được thực hiện hàng ngày trong phòng xét nghiệm, giúp phát hiện lỗi trong quá trình xét nghiệm. Các mẫu nội kiểm thường được cung cấp thương mại sẵn trong bộ kit xét nghiệm, hoặc cung cấp thương mại trên thị trường bởi một bên thứ 3 [8].

Trong chiến dịch phòng chống dịch COVID-19 trên địa bàn tỉnh Điện Biên từ năm 2020 đến năm 2023, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Điện Biên là đơn vị duy nhất trên địa bàn tỉnh được Bộ Y tế cấp phép khẳng định Sars-CoV-2 bằng phương pháp Realtime PCR [14]. Đặc thù quy trình khẳng định Sars-CoV-2 là sử dụng sinh phẩm nghiên cứu (quy trình khuyến cáo của WHO và Viện vệ sinh dịch tễ Trung Ương), đối với quy trình xét nghiệm này phải mua từng thành phần hóa chất riêng rẽ (hóa chất mix phản ứng, các cặp mồi, nước cất tinh sạch, mẫu IQC chuẩn) [bảng 1], sau đó về pha trộn tại phòng xét nghiệm của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật từ đó mới cho ra một bộ kít để thực hiện xét nghiệm [4] [10].

Trong công tác phòng chống HIV/AIDS, xét nghiệm phát hiện HIV được xác định là tiêu chi hàng đầu trong việc thực hiện mục tiêu Chiến lược quốc gia chấm dứt bệnh dịch AIDS vào năm 2030. Năm 2023 toàn tỉnh Điện Biên thực hiện 28.575 mẫu xét nghiệm giám sát sàng lọc bằng phương pháp test nhanh kháng thế [13], các xét nghiệm khẳng định HIV bằng phương pháp test nhanh cũng đang được triển khai trên địa bàn theo hướng dẫn của Bộ Y tế. Vì vậy, việc kiểm soát định kỳ chất lượng của bộ sinh phẩm test nhanh dùng trong chẩn đoán là rất quan trọng và đã điều này đã được quy định trong tiêu chí 2429 [4].

Với quy mô hệ thống y tế tại Việt Nam gần 1.400 bệnh viện lớn nhỏ và 11.000 trạm y tế xã phường thì hàng năm cần phải bỏ ra hàng trăm tỷ để mua các bộ mẫu chuẩn nội kiểm IQC để kiểm soát chất lượng. Các bộ mẫu IQC chuẩn dùng cho kiểm soát chất lượng xét nghiệm định tính đang cung cấp thương mại trên thị trường thường có giá thành cao, hạn sử dụng ngắn, tính năng hạn chế và đôi khi còn vướng mắc trong công tác mua sắm đầu thầu [9]. Tận dụng nguồn mẫu (HIV, Sars-CoV-2) đã được xét nghiệm và có kết quả tại Trung tâm Kiểm soát bệnh tật, nhóm tác giả đưa ra sáng kiến “Xây dựng quy trình sản xuất mẫu nội kiểm chuẩn (IQC) cho xét nghiệm chẩn đoán HIV, Sars-CoV-2 từ mẫu bệnh phẩm và ứng dụng thực tế tại Trung 💙tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Điện Biên”

Tính năng cơ bản:

“Quy trình sản xuất mẫu nội kiểm chuẩn (IQC) cho xét nghiệm chẩn đoán HIV, Sars-CoV-2 từ mẫu bệnh phẩm tại phòng xét nghiệm” để tạo ra các mẫu IQC chuẩn nhằm mục đích kiểm tra, đánh giá chất lượng quy trình, sinh phẩm, thiết bị, tay nghề nhân viên tại phòng xét nghiệm theo quy định của Bộ Y tế. Áp dụng quy trình vào sản xuất mẫu nội kiểm chuẩn (IQC) từ mẫu bệnh phẩm giúp phòng xét nghiệm hoàn toàn hoàn toàn chủ động trong công tác quản lý chất lượng và khắc phục được những hạn chế sau: Giá thành, hạn sử dụng, tính năng sử dụng đa dạng so với IQC mua thương mại.

1. Đối với mẫu IQC thương mại (giải pháp đã biết): được cung cấp trên thị trường có những hạn chế sau: Giá thành cao, hạn sử dụng ngắn, tính năng hạn chế cụ thể:

- Giá thành cao: Mẫu IQC thương mại dùng cho xét nghiệm khẳng định Sars-CoV-2 Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Điện Biên mua sắm năm 2020 có giá là 8.350.000 đồng/ bộ gen E (Wuhan coronavirus 2019 E gene control (306bp) và 8.350.000 đồng/ bộ gen RdRp Wuhan coronavirus 2019 RdRP gene control (382bp); Chương trình ngoại kiểm huyết thanh học (HIV, viêm gan, CMV) có giá 18.112.000 đ/ năm [9].

- Hạn sử dụng ngắn: Các mẫu IQC thường có hạn sử dụng ngắn trung bình dưới 1 năm từ ngày sản xuất, tuy nhiên để mẫu IQC về đến phòng xét nghiệm còn trải qua nhiều công đoạn vận chuyển, lưu kho, công tác đấu thấu mua sắm nên hạn sử dụng bị rút ngắn đi nhiều.

- Tính năng hạn chế: (đối với xét nghiệm Sars-CoV-2) [bảng 2]

Thứ nhất: Chỉ sử dụng được cho 1 quy trình xét nghiệm nhất định theo mục đích của từng loại bộ kit riêng biệt. Mẫu IQC thương mại cho xét nghiệm khẳng định Sars-CoV-2 chỉ là sợi gen ARN được tổng hợp giống với một số cấu trúc gen ARN đặc hiệu của vi rút Sars-CoV-2, không phải là con vi rút thật. Vì vậy sử dụng quy trình xét nghiệm nào thì phải mua IQC thương mại cho phù hợp quy trình đó [12].

Thứ hai: Là một đoạn gen ARN nên chỉ kiểm soát chất lượng được một phần của quy trình xét nghiệm. Toàn bộ quy trình xét nghiệm realtime PCR gồm các bước: Bước 1 - Tách chiết ARN từ mẫu bệnh phẩm; Bước 2 - Nhân bản ARN bằng máy realtime PCR. IQC thương mại là một đoạn gen ARN nên chỉ kiểm soát được bước 2. Còn lại bước 1 - Quá trình tách chiết ARN từ mẫu bệnh phẩm không kiểm soát được chất lượng.

Thứ 3: Nền mẫu của IQC không được gần với nền mẫu bệnh phẩm. Theo khuyến cáo tại ISO 15189 thì nền mẫu càng gần nền mẫu bệnh phẩm càng tốt, tuy nhiên với mẫu IQC thương mại tổng hợp được sản xuất trong ống nghiệm sau đó đông khô và hoàn nguyên bởi nước, vì vậy nền mẫu chủ yếu là nước, do đó không được giống với nền mẫu bệnh phẩm như khuyến cáo [8].

- An toàn: An toàn cho nhân viên phòng xét nghiệm (Là 1 đoạn ARN không có khả năng gây bệnh)

2. Đối với Sáng kiến sản xuất mẫu IQC chuẩn (HIV, Sars-CoV2) từ mẫu bệnh phẩm tại phòng xét nghiệm (giải pháp mới): tạo ra những sản phẩm chất lượng, an toàn và khắc phục được những hạn chế sau: Giá thành, hạn sử dụng, tính năng sử dụng đa dạng cụ thể:

- Giá thành: Không mất chi phí mua sắm do mẫu IQC tự sản xuất tận dụng nguồn mẫu (HIV, Sars-CoV2) đã được xét nghiệm và có kết quả khẳng định.

- Hạn sử dụng: Với nguồn mẫu dồi dào, các mẫu IQC tự sản xuất có thể được sản xuất mới thường xuyên tại phòng xét nghiệm vì vậy không lo về hạn sử dụng của mẫu IQC. Từ đó giúp PXN hoàn toàn chủ động trong việc chuẩn bị mẫu IQC cho xét nghiệm, không phục thuộc vào công tác đấu thầu.

- Tính năng sử dụng đa dạng: [bảng 2]

Thứ nhất: Mẫu IQC tự sản xuất được tổng hợp từ các mẫu tự nhiên nên bản chất là con vi rút thật hoặc những kháng thể thật nên dùng được cho nhiều quy trình xét nghiệm khác nhau, cụ thể: Mẫu IQC tự sản xuất cho xét nghiệm vi rút Sars-CoV-2 dùng được cho tất cả các loại quy trình xét nghiệm realtime PCR phát hiện kháng nguyên như: Quy trình WHO khuyến cáo, Quy trình sử dụng sinh phẩm Sao Thái Dương, Quy trình sử dụng sinh phẩm Việt Á, Powercheck TM 2019 - nCoV Realtime PCR kit…

Thứ hai: Kiểm soát chất lượng toàn bộ quy trình xét nghiệm từ khâu tách chiết ARN từ mẫu bệnh phẩm  Nhân bản ARN bằng máy realtime PCR.

Thứ ba: Nền mẫu giống với nền mẫu bệnh phẩm vì bản chất là mẫu chứa vi rút thật (Khuyến cáo tại ISO 15189, IQC càng gần với nền mẫu bệnh phẩm càng tốt).

- An toàn: An toàn cho cho nhân viên phòng xét nghiệm (Mẫu bệnh phẩm chứa vi rút Sars-CoV-2 đã được bất hoạt ở 56oC trong 30 phút, không có khả năng gây bệnh)

Việc đánh giá mẫu IQC thương mại và IQC sản xuất từ mẫu bệnh phẩm được đánh giá chi tiết trong 2 bảng so sánh saไu: Bảng 2: So sánh IQC Sars-CoV-2 chuẩn tự sản xuất và IQC Sars-CoV-2 chuẩn thương mại và Bảng 3: So sánh IQC HIV chuẩn tự sản xuất và IQC HIV chuẩn th♏ương mại

Tính sáng tạo và đổi mới:

Sáng kiến “Quy trình sản xuất mẫu nội kiểm chuẩn (IQC) cho xét nghiệm chẩn đoán HIV, Sars-CoV-2 từ mẫu bệnh phẩm tại phòng xét nghiệm” có tính sáng tạo, đổi mới như sau:

- Tính mới:

+ Chưa có trong hướng dẫn chuyên môn của Bộ Y tế và các Viện chuyên ngành.

+ Không trùng với giải pháp đã đăng ký và công nhận trước ở đơn vị.

+ Chưa được áp dụng trong đơn vị, chưa được đơn vị đưa vào kế hoạch áp dụng, chưa được quy định thành những biện pháp thực hiện bắt buộc trong đơn vị.

+ Chưa được giới thiệu bằng văn bản, chưa được phổ biến trên các phương tiện thông tin tới mức căn cứ vào đó có thể áp dụng ngay được.

+ Không trùng với giải pháp của công trình khoa học, luận văn cao học, luận án tiến sĩ đã được công bố.

- Tính sáng tạo:

+ Tận dụng các nguồn lực đã có sẵn của các phòng xét nghiệm chẩn đoán Sars-CoV-2 và HIV (con người, thiết bị, cơ sở vật chất, mẫu bệnh phẩm) để sản xuất ra sản phẩm mẫu nội kiểm chuẩn (IQC) phục vụ chính các xét nghiệm đó thay thế các mẫu IQC thương mại trên thị trường.

+ Sử dụng nhiệt✃ để bất hoạt để vi rút gây bệnh có trong mẫu bệnh phẩm, tạo ra mẫu IQC an toàn 🅺cho nhân viên PXN.

Tính ứng dụng:

“Quy trình sản xuất mẫu nội kiểm chuẩn (IQC) cho xét nghiệm chẩn đoán HIV, Sars-CoV-2 từ mẫu bệnh phẩm tại phòng xét nghiệm” có ứng dụng sau:

1. Ứng dụng trong công tác quản lý chất lượng xét nghiệm chẩn đoán HIV và Sars-CoV-2. Tạo ra các sản phẩm IQC chuẩn chất lượng, an toàn, hiệu quả kinh tế cho xã hội và cộng đồng.

2. Có các bước ngắn gọn, đơn giản và phù hợp với điều kiện và năng lực sẵn có (cở sở vật chất, nhân sự, trang thiết bị) của các phòng xét nghiệm chẩn đoán HIV và Sars-CoV-2 tại Việt Nam.

3. Đã được ứng dụng thực tế vào công tác xét nghiệm chẩn đoán HIV và Sars-CoV-2 tại Trung tâm Kiểm soát ဣbệnh tật Điện Biên.

Tiềm năng phát triển:

“Quy trình sản xuất mẫu nội kiểm chuẩn (IQC) cho xét nghiệm chẩn đoán HIV, Sars-CoV-2 từ mẫu bệnh phẩm tại phòng xét nghiệm” có tiềm năng phát triển để phục vụ quản lý chất lượng xét nghiệm tại các cơ sở xét nghiệm sau:

1. Trên địa bàn tỉnh Điện Biên: Đã được Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Điện Biên áp dụng cho thực tế từ năm 2021 cho sản xuất các mẫu IQC Sars-CoV-2 chuẩn phục vụ công tác xét nghiệm phòng chống dịch COVID-19 và sản xuất mẫu IQC HIV chuẩn từ năm 2023 cho xét nghiệm phát hiện HIV. Việc tự sản xuất đã mang lại nhiều hiệu quả rõ rệt, giúp Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Điện Biên khắc phục được những hạn chế sau: Tiết kiệm kinh tế, không lo về hạn sử dụng, tính năng sử dụng đa dạng, tháo gỡ công tác đấu thầu mua sắm so với mẫu IQC thương mại. Dự kiến trong những năm tiếp theo Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Điện Biên sẽ hỗ trợ chuyển giao quy trình và cung cấp mẫu IQC HIV chuẩn miễn phí cho các phòng xét nghiệm khẳng định, sàng lọc HIV trên địa bàn để kiểm soát các bộ sinh phẩm test nhanh kháng thể chẩn đoán HIV.

2. Tiềm năng áp dụng tại các phòng xét nghiệm Sars-Cov-2, chẩn đoán HIV trong cả nước. Đối với xét nghiệm khẳng định Sars-CoV-2 bằng kỹ thuật realtime PCR, cả nước có 374 đơn vị (số liệu trên trang điện tử của Cục Y tế dự phòng ngày 22/12/2022); Còn đối với xét nghiệm HIV hiện cả nước có 204 PXN khẳng định HIV và 1300 PXN sàng lọc HIV và 400 nhóm CBO, riêng Điện Biên có 9 phòng khẳng HIV và 102 PXN sàng lọc HIV (Số liệu trang điện tử Cục phòng chống HIV/AIDS).

Hiện nay, đa số các phòng xét nghiệm phát hiện HIV trên cả nước chưa có thói quen sử dụng mẫu IQC để kiểm tra đánh giá chất lượng các bộ kit test nhanh vì một vài nguyên nhân: Thứ nhất - tại Quyết định 2674/QĐ-BYT ngày 27/4/2018 của Bộ Y tế Quyết định ban hành hướng dẫn quốc gia xét nghiệm HIV chỉ đưa ra khuyến cáo nên sử dụng mẫu IQC (tức là không bắt buộc) [3], Thứ hai: Tại các PXN không có sẵn các bộ mẫu IQC, đặc biệt là các phòng xét nghiệm khẳng định tuyến tỉnh, huyện và các điểm xét nghiệm sàng lọc HIV. Mặt khác, trên thị trường Việt Nam hiện nay có rất nhiều loại sinh phẩm xét nghiệm phát hiện HIV khác nhau, cơ chế mua sắm sinh phẩm xét nghiệm phụ thuộc vào cơ chế đấu thầu của từng đơn vị, do vậy dẫn đến tình trạng mỗi đơn vị sử dụng một loại sinh phẩm xét nghiệm khác nhau, từ đó chất lượng sinh phẩm xét nghiệm cũng khác nhau. Vì vậy, việc đưa ra sáng kiến này sẽ có tiềm năng áp dụng rất lớn tại các phòng xét nghiệm phát hiện HIV trong tương lai để đảm bảo chất lượng xét nghiệm theo quy định của Bộ Y tế và chuẩn quốc tế ISO 15189.

3. Là tài liệu tham khảo để phát triển sản xuất các mẫu nội kiểm (IQC🌱) cho các xét nghiệm vi sinh y học bằng kỹ thuật huyết thanh học hoặc sinh học phân tử tương tự khác tại các PXN. Định hướng thời gian tới PXN Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Điện Biên duy trì sản xuất 2 mẫu IQC này và nghiên cưu thực hiện phát triển sản xuất thêm mẫu IQC để kiểm soát chất lượng các xét nghiệm chẩn đoán: Dengue, Sởi, Cúm, đo tải lượng vi rút HIV... phục vụ công tác quản lý chất lượng xét nghiệm.

Video: