Theo ThS.BS Nguyễn Tân Cương, Trung tâm Tiết niệu Thận học, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, nam giới có cấu tạo đường tiết niệu phức tạp hơn nữ giới nên sỏi thường khó tự đào thải hơn. Sỏi tiết niệu là những phân tử rắn đượ𝓀c hình thành do sự kết tinh tự nhiên của các tinh thể vô cơ trong nước tiểu. Chúng có thể gây đau, buồn nôn và nôn, tiểu máu và có thể gây sốt, rét run vì nhiễm trùng thứ phát. Đa phần sỏi hình thành từ thận, di chuyển dọc theo đường đi của hệ tiết niệu và bài tiết ra ngoài nên nhiều người quen gọi là sỏi thận.

Khi hệ tiếܫt niệu bắt đầu hiện tượng lắng và kết tinh sỏi, những tinh thể và viên sỏi nhỏ ꦰthường đi theo đường tiểu và được bài tiết ra ngoài. Tại một vị trí nào đó trên đường niệu, tinh thể hoặc viên sỏi bị vướng lại, tiếp tục lắng và kết tinh tạo thành những viên sỏi kích thước lớn hơn.

Kích🍸 thước sỏi lớn dần, có thể làm cản trở dòng lưu thông của nước tiểu dẫn tới ứ đọng nước tiểu, giãn phình ở phần trên vị trí tắc nghẽn. Tại đây sẽ xảy ra nhiều biến chứng như nhiễm trùng, kết tinh và hình thà🔜nh thêm các loại sỏi khác nhau... phá hủy dần dần cấu trúc thận.

Dựa vào vị trí của viên sỏi🌼 trên hệ tiết niệu mà người ta cũng có thể gọi tên hoặc phân loại sỏi. Sỏi thận là sỏi tiết niệu nằm ở thận, gồm sỏi đài thận và sỏi bể thận.

Sỏi thận cũng cũng được phân loại theo thành phần hóa học 𝕴như Sỏi tiết niệu bao gồm:

- Sỏi calcium là loại sỏi thường gặp nhất, chiếm 80-90%, gồm sỏi Calci Oxalat, Calci Phosphat. Calci Oxalat💞 chiếm tỷ lệ cao ở các nước nhiệt đới như Việt Nam. Sỏi này rất cứng và cản quang, có hình dáng gồ ghề, màu vàng hoặc màu nâu.

- Sỏi phosphat thường gặp là loại Magnésium Ammonium Phosphate hay còn gọi là sỏi nhiễm trùng, thường do nhiễm trùng niệu lâu ngày gây ra, đặc biệt là do vi khuẩn proteus. Sỏi 🌼có màu vàng và hơi bở. Loại sỏi này thường rất lớn có thể lấp kín các đài bể thận gây ra sỏi san hô.

- Sỏi acid uric hình thành do quá trình chuyển hóa chất purine tăng trong cơ thể. C▨ác nguyên nhân có thể làm tăng chuyển hoá purine như sử dụng nhiều thức ăn có chứa nhiều chất purine (như lòng heo, lòng bò, thịt cá khô, nấm...), bệnh nhân mắc bệnh gút (goutte) hoặc sỏi hình thành do phân hủy các khối ung thư khi d🍸ùng thuốc hóa trị liệu.

- Sỏi cystine đượcও hình thành do 🤪sai sót của việc tái hấp thu chất cystine ở ống thận. Sỏi này tương đối ít gặp ở Việt Nam. Sỏi cystine là sỏi không cản quang, có bề mặt trơn láng.

Dấu hiệu

Triệu chứng của bệnh sỏi thận hoàn toàn là do biến chứng của viê🌌n sỏi gây ra với hệ tiết niệu, chứ không phải do hòn sỏi gây ra.

Cơn đau quặn thận

Biểu hiện rõ ràng nhất khi thận có sỏi là chúng gây đau dữ dội, đến mức người 𒐪ta gọi đó là "cơn đau bão thận" hoặc "cơn đau quặn thận".

Sỏi gây đau ở vùng hố thắt lưng một bên, lan ra phía trước, xuống dưới. Đó l⛎à khi khởi phát, xuất hiện rất đột ngột, sau khi có một hoạt động gắng sức. Sau đó cường độ đau mạnh hơn. Người bệnh thường đau quằn quại, vật vã để tìm một tư thế giảm đau nhưng không được.

Khi gặp🅷 triệu chứng này, người bệnh cần phải đến ngay cơ quan y tế, bệnh viện để các bác sĩ thực hiện các biện pháp giảm cơn đau do sỏi thận, tuyệt đối không được tự ý thực hiện tại nhà.

Có th𒁏ể phân biệt hai trường hợp của cơn đau sỏi thận:

Cơn đ🉐au do sỏ🐼i ở thận do sự tắc nghẽn bể thận và đài thận: Cơn đau xuất hiện ở hố thắt lưng, dưới xương sườn 12, đau lan về phía trước hướng về rốn và hố chậu.

Cơn đau sỏi niệu quản: xuất phát từ hố của thắt lư꧅ng lan dọc xuống dưới theo đường niệu quản, đến hố chậu bộ phận sinh dục, mặt trong của đùi.

Triệu chứng đi kèm theo cơn đau sỏi thận là buồn nôn, n🐻ôn ꦆmửa, chướng bụng do liệt ruột. Bệnh nhân có thể bị sốt, rét run nếu có nhiễm trùng tiết niệu kết hợp. Khi bác sĩ khám, có thể thấy điểm sườn lưng đau. Các điểm niệu quản bị ấn cũng có cảm giác đau và có thể thấy thận lớn.

Không có sự liên quan giữa kích thước hay số lượng viên sỏi với việc xuất hiện và cường độ đau của cơn đau quặn thận. Một số trường hợp như sỏi thể yên lặng, người bệnh hoàn toàn không có triệu chứng đa▨u, hoặc đau không rõ ràng như ê ẩm vùng thắt lưng một hoặc hai bên...

Tiểu ra máu

Các trường hợp sỏi có bề mặt nhám, gai san hô... khi cọ xát vào đường tiểu thì gây tiểu ra máu. Bình thường sỏi thận không gây ra hiện tượng này. Tuy nhiên, do bệnh nhân hoạt động nhiều hoặc vận động mạnh thì gây tiểu r🦋a m💃áu.

Bế, tắc đường tiểu

Đường tiểu như một ống nước, hòn sỏi xuất hiện gây ra tình trạng tắc nghẽn, bế tắc bao gồm bí tiểu, bế tắc thận,ꦕ thận ứ nước căng to. Vì các dấu hiệu này tương tự với nhiều bệnh khác nên cần thăm khám với bác sĩ có chuyên môn để phân tích nguyên nhân và chẩn đoán.

Nguyên nhân

Có nhiều nguyên nhân gây ra sỏi thận, bắt đầu từ sự kết tinh, lắng đọng tinh thể trong hệ tiết niệu. Theo các chuyên gia, sỏi tiết niệu hình thành có thể do nước tiểu có chứa quá nhiều hóa chất, điển hình🏅 là calci, acid uric, cystine... 85% số lượng sỏi hình thành bắt đầu từ sự lắng đọng canxi.

Các nguyên nhân cụ thể được chỉ ra là:

- Uống không đủ nước: Cơ thể không đủ nước ch🙈o thận bài tiết, nước tiểu quá đặc. Nồng độ các tinh thể bị bão hò♔a trong nước tiểu.

- Chế độ ăn nhiều muối: Đây là nguyên n♑hân thường gặp ở người Việt, khẩu vị của người Việt khá mặn. Muối và nước mắm là gia vị quen thuộc hàng ngày. Ăn nhiều muối (NaCl), cơ thể phải tăng đào thải Na+, tăng Ca++ tại ống thận. Do đó, sỏi🍃 Calcium dễ hình thành.

- Chế độ ăn nhiều đạm: Đạm trong đồ ăn làm tăng nồng độ pH nước tiểu, tăng bài tiết Calcium và🔥 lại làm giảm khả năng hấp thu Citrate.

- Nạp bổ sung Calcium, vitamin C sai cách: Chúng ta bổ sung vi chất quá nhiều, dẫn đến tình trạng cơ thể thừa chúng. Khi thận quá thừa các chất sẽ bị quá t🔜ải, đương nhiên sẽ tăng nguy cơ hình thàn🌌h sỏi tại đây.

- Hậu quả của bệnh lý đường tiêu hóa như viêm loét dạ d🎃ày, tiêu chảy... cũng có thể hình thành sỏi Calci Oxalat. Tiêu chảy làm mất nước, mất các ion Na+ K+... giảm lượng nước tiểu; nồng độ Oxalat trong nước tiểu tăng, từ đó dễ hình thành sỏi.

- Yếu tố di truyền: Bệnh cũng có thể do gene trong gia đình. Nguy cơ mắc bệnh trong các thành viên c🍃ùng huyết thống, cao hơn bình thường.

- Ở những người bẩm sinh hoặc mắc phải, ꧑có dị dạng đường tiết niệu, khiến đường tiểu bị tắc nghẽn ví dụ do phì đại tuyến tiền liệt, túi thừa trong bàng quang... Một số bệnh nhân chấn thương, lâu ngày không di chuyển được. Đường tiết niệu tắc nghẽn làm nước tiểu, mà tích trữ lâu ngày, lắng đọng sinh ra sỏi thận.

- Nhiễm trùng đưಞờng tiết niệu: Vi trùng xâm nhập, gây viêm đường tiết niệu dai dẳng, tạo ra mủ, l🦩ắng đọng các chất bài tiết lâu ngày cũng là nguyên nhân gây sỏi ở thận

- Béo phì: Theo một số nghiên cứu, nguy cơ mắc bệnh của﷽ người béo phì sẽ caᩚᩚᩚᩚᩚᩚ⁤⁤⁤⁤ᩚ⁤⁤⁤⁤ᩚ⁤⁤⁤⁤ᩚ𒀱ᩚᩚᩚo hơn người bình thường.

Điều trị

Điều trị nội khoa để giảm các cơn đau quặn thận do sỏi bằng cách: giảm lượng nước uống vào khi đang có cơn đau quặn thận, sử dụng thuốc kháng viêm không steroid, tiêm tĩnh mạch, sử dụng kháng ওsinh nếu có dấu hiệu nhiễm trùng, xử lý nguyên nhân gây tắc nghẽn niệu quản (sỏi, dị dạng đường niệu gây ứ nước).

Khi điều trị nội khoa không hiệu quả với các cơn đau quặn thận, bác sĩ sẽ chỉ định phẫu thuật sớm để giải quyết tắc nghẽn. Tùy cơ địa bệnh nhân, số lượng và kích thước sỏi, tình 𝕴trạng chức năng thận từng bên... bác sĩ sẽ quyết định dẫn lưu tối thiểu bể thận qua da, hoặc mổ cấp cứu.

Bệnh nhân cần lưu ý điều trị 𒅌sỏi thận không có nghĩa là sẽ dứt đi🍸ểm không tái phát. Bởi lẽ, rất có thể sẽ tiếp tục có nguy cơ sau:

- Phẫu thuật vẫn còn sót sỏi.

- Đường tiết niệu vẫn có những vị trí hẹp, nên hệ tiết niệu vẫn tiếp tục lắng cặn và🌸 kết tinh hình thành sỏi.

- Đường tiết niệu vẫn còn bị nhiễm trùng. Nhiễm trùng niệu là một trong những nguyên nhân gây ra sỏi thận, nên cần phải điều trị dứt điểm nhiễm trùng niệu. Tốt nhất, nên điều trị nhiễm trùng tiết niệu theo kháng sinh đồ để đạt 𝓡hiệu quả triệt để.

Điều trị ngoại khoa: Viên sỏi, vị trí của nó và giai đoạn bệnh sẽ quy🀅ết định áp dụng phương pháp mổ sỏi thận phù hợp để cho kết quả tốt nhất, tiết kiệm chi phí. Khi sỏi đã rơi xuống niệu quản gần bàng quang, có thể dùng ống nội soi bán cứng và tia laser phá rồi để lô♛i ra.

Khi hòn sỏi ở trên cao, có thể dùng phương pháp nội s♒oi ống mềm. Bác sĩ sẽ sử dụng một ống mềm để đưa lên qua đường niệu đạo để tiếp cận sỏi.

Khi sỏi ở trung thận thì dùng máy tán sỏi qua da, đâm một lỗ trên thận nhỏ để pháꦅ sỏi. Trong phương pháp lấy sỏi qua da, trực tiếp lấy hòn sỏi ra. Nếu hòn sỏi chỉ 1cm thì bác sĩ có thể tán sỏi ngoài cơ thể, ít xâm lấn, không phải nằm viện, rẻ hơn.

Điều trị dự phòng: Bệnh nhân nên uống nhiều nước và thường xuyên vận động, nhảy dây là một lựa chꦚọn tốt. Vì sỏi thận thường dính vào trong niêm mạc thận, khi vận động (nhất là nhảy dây) có thể rời ra và tăng cơ hội tự đào thải, nhất là những sỏi đài dưới.

Bện🦩h nhân sỏi thận phải uống nước nhiều để đảm bảo lượng nước tiểu nhiều hơn 2 lít mỗ⛄i ngày. Nếu làm trong môi trường nóng nực, chơi thể thao nhiều phải bù đủ lượng nước đã mất.

Để biết uống cụ thể b𒅌ao nhiêu nước là đủ, có thể dựa theo công thức: Cân nặng x 40 = Số nước (cc) cần uống trong ngày (ví🐓 dụ người 50 kg, lượng nước cần uống là: 50 x 40 = 2.000 cc, tức 2 lít nước; tương tự, người 60kg sẽ cần uống là 2.400 cc).

Quan trọng là phải đi tiểu đủ, nước tiểu phải trong. Nếu thấy nư♎ớc tiểu vàng phải xem lại đã uống đủ nước chưa. Mỗi ngày phải tự kiểm tra, khi nào🔥 nước tiểu trắng trong là đủ.

Nếu tăng hàm l𝓀ượng Calci vô căn: Duy trì chế độ ăn có lượng muối bình thường (6-9 g NaCl/ngày) lượng protein bình thường (1,2 g/kg/ngày). Đặc♊ biệt là hạn chế nạp calci ở mức 800 -1000 mg/ngày.

Anh Ngọc