Ngoại trưởng Mỹ John Kerry (trái) và người đồng cấp Trung Quốc Vương Nghị. Ảnh: Reuters.
Cùng với sự gia tăng về quân sự, Trung Quốc đang ngày càng kiên quyết hơn trong những tuyên bố chủ quyền với những bãi đá không người ở, các rạn san hô và bãi cát trên biển. Điều này đã đặt Trung Quốc vào một lộ trình có thể xung đột với các nước láng giềng cũng có tuyên bố chủ quyền tương tự. Ngoài ra, Trung Quố𓄧c có thể gây xung độtও với Mỹ, quốc gia có ba đồng minh quan trọng đang tranh chấp với Bắc Kinh. Washington có nghĩa vụ bảo vệ đồng minh trong trường hợp các nước này bị tấn công.
Nguy cơ leo thang quân sự trong khu vực đang ngày càng tăng. Tr☂ên Biển Đông, các tàu Trung Quốc đâm va tàu Việt Nam tại khu vực Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan dầu trong vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa Việt Nam. Ở biển Hoa Đông, máy bay Trung Quốc và Nhật Bản nhiều lần áp sát lẫn nhau phía trên khu vực quần đảo hai nước có tranh chấp.
Những vụ đối đầu trê🀅n còn làm xấu đi triển vọng hợp tác giữa Bắc Kinh với Washington trong một số vấn đề toàn cầu như khu vực Trung Đông, thay đổi khí hậu và chống phổ biến vũ khí hạt nhân.
Giữa t🐈hời điểm căng thẳng khu vực tă♉ng cao, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry và Bộ trưởng Tài chính Mỹ Jack Lews tới Bắc Kinh vào ngày 9 và 10/7 tại Đối thoại Chiến lược và Kinh tế lần thứ 6. Và trong lúc Washington đang tập trung nhiều hơn vào Iraq, Syria, Ukraine và Nga, mối quan hệ Mỹ - Trung cũng đang đối mặt với thử thách lớn nhất kể từ sau khi cố tổng thống Mỹ Richard M. Nixon tới Bắc Kinh thăm cố chủ tịch Trung Quốc Mao Trạch Đông năm 1972.
Quan hệ ngày càng đi xuống
"Quan hệ Mỹ - Trung hiện còn xấu hơn thời kỳ hai nước bắt đầu bình thường hóa quan hệ. Tình hình Đông Á ngày na💦y thì lại thiếu ổn định nhất kể từ sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc", Robert Ross nói. Ông Ross là🌃 giáo sư khoa học chính trị thuộc Đại học Boston và là trợ lý tại Trung tâm John King Fairbank nghiên cứu về Trung Quốc của Đại học Havard.
Chính sách tái cân bằng, hay còn gọi l𒁃à "xoay trục", sang châu Á của chính quyền Tổng thống Mỹ Barack Obama được Trung Quốc xem là nhằm kiềm chế sự trỗi dậy của nước này.
Những nỗ lực của Mỹ để thúc đẩy quan hệ với các quốc gia trong khu vực như Việt Nam, và trấn an các đồng minh châu Á, như Nhật Bản và Philippines, rằng Washington sãn sàng bảo vệ họ bằng quân sự, đã tạo ra sự ngờ v༒ực ở Bắc Kinh. Bắc Kinh cho rằng Washington đang khuyến khích các quốc gia láng giềng của Trung Quốc tăng cường những tuyên bố lãnh thổ.
"Rõ ràng các tranh chấp là giữa hai bên, nhưng giờ Mỹ lại đứng về một phía và như thế là không công bằng", Đô đốc Tôn Kiến Quốc💯, Phó tổng tham mưu trưởng Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA), phát biểu trong một c♔uộc phỏng vấn.
Trong khi đó, một sự🥂 ngờ vực khác xuất hiện ở Washington. Theo đó, Trung Quốc đang có ý định♏ tăng cường các yêu sách lãnh thổ bằng đe dọa quân sự với mục đích cuối cùng là gạt Mỹ ra khỏi châu Á.
Tháng 11/2013, Trung Quốc thông báo thiết lập vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) trên biển 🧜Hoa Đông💫, bao trùm lên cả một số quần đảo do Nhật Bản quản lý, khiến các quốc gia láng giềng quan ngại.
Tháng 3/2014, lực lượng tuần duyên Trung Quốc tìm cách chặn đường các tàu của chính phủ Phil🐲ippines đưa binh sĩ và đồ tiếp tế lên cho đội quân đồn trú trên bãi cạn có tên quốc tế là Second Thomas Shoal (tức Bãi Cỏ Mây trên quần đảo Trường Sa, thuộc chủ quyền của Việt Nam; Philippines gọi là Ayungin; Trung Quốc gọi là Nhân Ái).
Hai tháng sau, Trung Quốc tiếp tục điều động giàn khoan dầu nước sâu, giá trị khoảng 1 tỷ ಞUSD, vào sâu trong vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa của Việt Nam. Bắc Kinh còn có kế hoạch xây đảo nhân tạo trên Biển Đông, độ🎃ng thái mà các quan chức Mỹ cho rằng để củng cố vị thế trong vấn đề chủ quyền.
Trung Quốc nói nước 🙈này có những quyền lịch sử với phần lớn diện tích Biển Đông, nhưng những hành động ngang nhiên gần đây của Bắc Kinh khiến các chuyên gia khó hiểu. Các hành động trên dường như phá vỡ những nỗ lực của Trung Quốc troꦆng năm 2013 nhằm thúc đẩy một mối quan hệ tập trung hơn vào hợp tác và phát triển với các quốc gia láng giềng.
Một số ý kiến nói Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đánh giá những mối đe dọa bên ngoài là có lợi cho việc bắt đầu cải tổ những vấn đề khó, trong đó có quân sự. Số khác thì cho rằng Bắc Kinh chỉ đơn giản là đang nhe nanh vuốt tìm cách thiết lập lại trật tự mới ở châu Á, một trật tự mà Trung Quốc, chứ không phải Mỹ, mới là kẻ cầm trịch trong khu vực. Phần lớn các ý kiến đﷺều đồng ý rằng Trung Quốc đang tìm cách tự khẳng định bởi nước này hiện sở hữu hải quân hiện đại cùng lực lượng tuần duyên chuyên nghiệp.
Bất kể lý do là gì thì sự trỗi dậy của🌱 Truওng Quốc khiến Mỹ gặp thế khó giữa một bên là cam kết với các nước đồng minh, một bên là mong muốn xây dựng mối quan hệ mang tính xây dựng với Trung Quốc.
Mỹ đã có nhiều hành động trấn an đồng minh. Cuối năm ngoái sau khi Trung Quốc lập vùng phòng không, Lầu Năm Góc đã cho máy bay B-52 bay vào vùng này mà không thông báo. Tháng 4, Tổng thống Obama tới thăm Nhật Bản, Hàn Quốc và Philippines, ba quốc gia đồng minh của Mỹ, trong chuyến công du châu Á nhưng không đến Trung Quốc. Tại Nhật Bản, ông Obama trở thành tổng thống đầu tiên của Mỹ nói 💦rõ rằng hiệp ước phòng thủ giữa hai nước bao gồm cả những hòn đảo do Nhật Bản quản lý. Tại Philippines, Tổng thống Obama ký tiếp thỏa thuận qu✃ốc phòng 10 năm với quốc đảo này.
Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Chuck Hagel hồi tháng 5 ngầm cáo buộc Trung Quốc "đe dọa, ép buộc hoặc đe dọa sử dụng vũ lực" trong việc khẳng định những tuyên bố chủ quyền của nước này. Ông Hagel còn cảnh báo rằng Washington "sẽ không🔜 ngồi yên nếu các quy tắc của trật tự thế giới bị thách thức".
Trong động thái đáp trả, Trung tướng Vương Quán Trung, Phó tổng tham mưu trư❀ởng PLA gọi bình luận của ông Hagel là "quá đáng" và "chứa đầy tính bá quyền, kích động và đe dọa".
Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Chuck Hagel ngầm cảnh báo Trung Quốc về những hành động kiên quyết của nước này về chủ quyền tại Đối thoại Shangri-la lần thứ 13 ở Singapore vào cuối tháng 5. Ảnh: AFP.
Mỹ - Gã khổng lồ say ngủ
Một số nhà🦄 phân tích cho rằng Mỹ cần quyết đoán hơn trong việc tạo dựng các liên kết kinh tế chặt chẽ hơn với châu Á thông qua Hiệ💃p định thương Mại Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TTP) và với Trung Quốc thông qua một thỏa thuận đầu tư song phương.
"Chúng ta cần tăng chú trọng vào lĩnh vực kinh tế bởi đó chính là thứ giúp các mối quan hệ không rơi vào trạng thái như trong Chiến tranh Lạnh", Christopher Johnson, thuộc Trung tâm Chiến lược và Ngh♐iên cứu Quốc tế, đồng thời là cựu chuyên gia phân tích Trung Quốc hàng đầu của Cục Tình báo trung ương Mỹ (CIA), nói.
Một yếu tố khác thúc đẩy Bắc Kinh mạo hiểm là quan chức nước này cảm thấy Mỹ đang không nhất quán và thiếu quyết tâm. Họ chỉ ra sự miễn cưỡng của chính quyền tổng thống Obama trong quyết định trừng phạt Syria sử dụng vũ khí hóa học; sự thất bại trong việc ngăn Crimea, vốn là bán đảo tự trị ở Ukraine, sáp nhập vào Liên bang Nga. Hai điều này khiến Trung Quốc coi Mỹ là "con hổ giấy". "Họ tin rằng chí🌊nh quyền ông Obama về cơ bản là yếu và thiếu quan tâm", Johnson nói.
Nhưng ông Johnson cho biết Bắc Kin♕h sẽ phạ🍸m sai lầm nếu đánh giá thấp cam kết của Mỹ trong vấn đề bảo vệ châu Á. "Mỹ là một gã khổng lồ đang say ngủ", ông nói. "Và nếu bị kích động quá mức, Mỹ sẽ hành động".
Theo các chuyên gia chính sách đối ngoại, quan hệ Mỹ ✤- Trung cần thu hút nhiều sự chú ý hơn. Ngoại trưởng Mỹ John Kerry được cho là quan tâm tới khu vự🌞c Trung Đông nhiều hơn, còn cố vấn an ninh quốc gia Mỹ, bà Susan E. Rice chưa đến thăm Bắc Kinh, khiến những vấn đề của Trung Quốc chưa có được tiếng nói đủ lớn ở Washington.
Việc Tổng thống Obama từ chối lời mời tới thăm Trung Quốc để đáp lại chuyến đi của ông Tập tới California năm ngoái khiến nhà lãnh đạo Trung Quốc ﷽không hài lòng, theong Johnson. Tuy nhiên t♓háng 11 này, Obama cũng có thể tới Bắc Kinh dự hội nghị thượng đỉnh của các nền kinh tế châu Á Thái Bình Dương.
Với chuyến thăm cuối năm, cùng với Đối thoại Chiến lược và Kinh tế di🅘ễn ra trong tuần này, chính quyền Mỹ có cơ hội để tập trung vào một trong những thách thức chính sách ngoại giao nghiêm trọng nhất từ trước đến giờ. "Các hội nghị cấp cao có những giá trị riêng", giáo sư khoa học chính trị Robert Ross, Đại học Boston, nói.
Như Tâm (theo Washington Post)